10 soruda patates gerçeği

Fiyatı 5 liraya kadar çıkan patateste yeni ürün ve hasat başlamasına karşın üretici de tüketici de bunun yararını göremiyor. Zira, ithalat lafını duyan büyük tüccar Türkiye’de üretim maliyeti 1.5 liraya kadar çıkan patatesi yerli üreticiden almak yerine, fiyatı 50 kuruşa kadar düşen komşu ülkelerden alacağı günü bekliyor.

Konunun uzmanları, patates fiyatının normal koşullarda kısa sürede 2.5 liraya kadar düşmesi gerektiğini söylemesine karşın olayları nasıl cerayan edeceği henüz netlik kazanmış değil. Sorunun nedneli ve çözümleri ise oldukça çeşitli... Türkiye Ziraatçılar Derneği Başkanı İbrahim Yetkin ve Çiftçi Sendikaları Başkanı Abdullah Aysu’nun verdiği bilgiler ışığında işte 10 soruda patates gerçeği...

Alan daraldı

1- Fiyatlar niye yüksek?

Bu sorunun tek bir nedeni yok. Çünkü sorun aslında dün ortaya çıkmış değil. Ama şimdi faiş biçimde artan en büyük nedeni büyük tüccarlar. Hasat döneminde stokları dolduran tüccar, hasadın geçikmesi ile elindeki ürünü daha yüksek fiyattan çıkarmaya başladı. Ancak, havalar kötü gidip de özellikle seller artınca, hasat geçikti. Tüccar da elindeki malı artırabildiği kadar artırdı.

2- Yeni ürün ne zaman manava gelecek?

Yeni hasat yapılmaya başlandı. Birkaç gündür Niğde ve Nevşehir bölgesinde yeni ürün patates çıkarılıyor. Ancak manava fiyatları düşürecek kadar bol miktarda ulaşmış değil. Bunun iki nedeni var; tüm hasatlar daha yapılmadı. İki; tüccar yeni ürünü almaya çok hevesli değil.

3- Tüccar niye yeni ürünü almıyor?

Türkiye’de girdi maliyetleri yanlış tarım politikalarından kaynaklı olmak üzere çok yüksek. Türkiye’de patates üretiminin maliyeti 0.7 ile 1.4 lira arasında değişiyor. Üreticinin ayakta kalabilmesi için söz konusu patatesi, üretim maliyetinin yüzde 25’i kadar kazanç ve rehaf payı koyduktan sonra satması gerekiyor. O da ölçeğine göre, en az 1.2 ile 1.8 liraya satması demek.

Tüccarın elinde bol miktarda patates olduğu tahmin ediliyor.

İthalat ihtimalinin gündeme gelmesinden sonra fiyatların 5 liradan 3 liraya inmesi de buna bağlanıyor. Tüccar elindeki patatesi hızla çıkaramaya baktığı gibi Gürcistan’da 60 kuruşa patates bulmak ihtimalini de hesaplıyor.

Ayrıca henüz ithalat izni verilmemiş bile olsa Adana civarından kaçak girişlerin olduğu ileri sürülüyor.

4-Türkiye’de niye pahalı?

Girdi maliyetler çok yüksek. Mazot fiyatı rekor düzeyde. Tohum fiyatları hem yüksek hem hibrit kullanılıyor. Verimi yüksek diye ithal tohum kullanan üretici, bu üründen yeni tohum elde edemiyor.

5- Fiyat nereye kadar düşmeli?

2-2.5 liraya düşübelir. Üretimin en yüksek olduğu dönemlerde biraz daha inmesi mümkün olabilir.

6- Üretim ve verimlilik sorunu var mı?

Türkiye iklim ve coğrafi durumu, patates üretmeye elverişli. Erkenci patates üretimi Akdeniz, Ege ve Karadeniz Bölgesi’nde, ana ürün üretim de Orta ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde üretiliyor.

Türkiye’de hemen her ilde patates üretimi yapılabilir. Ancak patates tohumluğunda ağırlıklı olarak dışa bağımlık söz konusu. Türkiye’de 129 adet tescilli patates çeşidinden sadece bir tanesi (Nif) Türkiye’de ıslah edilmiş ve tescillenmiş durumda. Patates tohumu olarak başta Hollanda olmak üzere Almanya, Fransa, İngiltere, İskoçya, İrlanda ve ABD’de ıslah edilmiş çeşitler kullanılıyor.

Dünyada ortalama patates verimliliği hektar başına 18.91 ton. Türkiye’de ortalama verim hektar başına 31.57 ton. Yani hektara patates verimliliği dünya ortalama verimliliğinin yaklaşık iki yükseklikte.

Üretim istikrarsız

7-Üretim niye düşüyor?

2000’li yılların başında 195 bin hektar alanda 5.3 milyon ton patates üretilirken 2013’te 125 bin hektarda 3.9 milyon tona geriledi.

Bunun temel nedenlerinin başında girdi maliyetlerinin yüksekliği. Yüksek girdi maliyeti nedeniyle çiftçi patates ekmekten vazgeçiyor. 1990- 2013 yıllarını kapsayan dönemde Türkiye’de nüfus yüzde 36 arttı.

Dar ve orta gelirli yurttaşların temel gıdaları arasında yer alan patates üretimi yüzde 8 oranında düştü.

İlaç da oluyor tutkal da

8- Nerelerde kullanılıyor?

Dünyada üretilen patatesin yarısı taze tüketilmekte, geri kalanı ise işlenmiş gıda ürünü, hayvan yemi, endüstriyel nişasta ve tohumluk olarak kullanılıyor. Patates nişastası da ilaç, tekstil ve kâğıt endüstrilerinde yapışkan, tutkal şekillerinde de değerlendiriliyor.

9- Dış ticareti nasıl?

2002’de yaklaşık 35 bin ton ihracat yapılırken 2013’te 280 bin tona ulaştı. Ancak, patateste üretim planlaması çok önemli. Üretim planlaması yapılmadığından çiftçi, fiyatların yükseldiği yılın ardındaki sezonunda patatese yöneliyor o yıl da üretim fazla olduğu için bu kez fiyatlar düşüyor ve zarar ediyor.

2012’de patates üretimi 4,8 milyon ton iken, 2013’te 3,9 milyon ton oldu. Belirli bir üretim planlaması olmadığı için fazla üretim yapılan 2012’de girdi fiyatlarındaki fahiş artışlara karşılık, patates hak ettiği değeri bulamadı.

Buna ihracat imkânlarının kısıtlı oluşu da eklenince, satılamayan patates tarlada, depolarda kalmış, hayvan yemi olmuş, hatta çöpe gitti.

10-Sorun nasıl çözülür?

Fiyat dalgalanmaları büyük ölçüde depolama, koruma koşullarının yetersizliğinden kaynaklanıyor. Üç yılda bir ödenen dekara 110 lira destek yetersiz.

- Sulamada kullanılan elektrik yüksek, düşürülmeli. Tarımsal üretim amaçlı elektrikteki yüzde 18 KDV yüzde 1’e indirilmeli, pay ve fonlar kaldırılmalı.

- Üreticilerin verimli bir şekilde üretim yapabilmeleri bakımından ucuz girdi kullanımı sağlanmalı, tüm girdilerdeki vergi oranları indirilmeli.

- Patates üretimde arz-talep ve ihracat imkânları ile iklim koşullarını dikkate alarak üretim planlaması yapmalı. Patates fiyatı bugün 5 lira yarın 5 kuruş oluyorsa ciddi bir sorun söz konusu.

İklim değişti böyle oldu

İklim değişikliği nedeniyle üretimde önemli düşüşler yaşandığın dikkat çeken Küresel İklim Aktivisti Ömer Madra kuraklığın yabana atılamayacağını Türkiye’nin tahıl ambarı Konya (Karapınar) havzasında koca koca kraterler (obruklar) açılmasına yol açan büyük bir kuraklık tehlikesi olduğunu söyledi.

Zam yapan teşnir edilsin

Türkiye Ziraatçiler Derneği (TZD) Başkanı İbrahim Yetkin, patates fiyatının 2.5 liranın altına düşmemesi halinde ithalatın başlayabileceği bilgisini vererek, zam yapan şirketlerin teşhir edilmesi gerektiğini, benzer bir uygulamanın daha önce yapıldığını, teşhirin yapılması durumunda, market fiyatlarının pazardan ucuz olacağını savundu.