Sayıları 30 yılda bir milyondan 100 binlere kadar düşmüştü. Devlet teşvik kararı alınca manda yetiştirmek cazip hâle geldi. Adet başına 400 lira teşvik verilen mandanın sütü, inek sütünden beş kat pahalı. İyi bakıldığında manda bir yılda bedeli kadar süt üretiyor.
Türkiye Zirat Odaları Birliği ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) rakamlarına göre, 1970’li yıllarda bir milyonun üzerinde olan manda sayısı 2008 yılında 80 bin civarına kadar geriledi. 2008 yılında başlatılan desteklemelerle bu sayı günümüzde 100 bin civarına yükseldi. Devlet manda başına 400 lira destekleme yapıyor. Manda yavrusu için ise 150 lira ödeniyor. Âri ırk olarak belirlenen 900 adetin üzerinde dişi manda bulunan illerde ise bu destek 750 liraya çıkıyor.
Tekirdağ 1970’li yıllarda manda üretiminin önemli merkezlerinden biriydi. Yıllar içinde manda sayısı 100’lere kadar geriledi. 2008 yılından bu yana atağa geçen Tekirdağlı manda yetiştiricileri illerindeki manda sayısını her geçen gün artırıyor. Tekirdağ’da manda en çok Saray ilçesi Güngörmez köyünde yetiştiriliyor. Sulak ve ormanlık bir köy olduğu için manda bakımı kolay ve kârlı. Özellikle manda sütünden evlerde yapılan yoğurt ve kaymak büyük ilgi görüyor.
“Manda birçok insandan akıllı”
Biz de Güngörmez köyünde manda yetiştiriciliği yapan, aynı zamanda Tekirdağ Manda Yetiştiricileri Birliği Başkanı olan Mustafa Bostancı ile konuşuyoruz. Bostancı'nın verdiği bilgiye göre, 450 tanesi kendi köylerinde olmak üzere, illerindeki manda sayısı 500 civarında. Mustafa Bostancı, komşu köyler Safaalan'da 30, Malkara ilçesinde de 20 adet manda olduğunu söylüyor.
Bostancı, mandalarının yılın yedi, sekiz ayı ormandaki otlardan beslendiğini özellikle vurguluyor. İnekle kıyaslayınca çok az yem desteği verdiklerini belirtiyor. İneklere göre daha az süt veriyorlar ama bu da dezavantaj değil:
"Manda sütü yağ oranı çok yüksek olduğu için değerlidir. Bir de manda sütü kokmaz. Manda’nın ineğe göre sütü azdır. Günde ortalama 7-8 kilo süt verir, iyi bakılan mandalarda bu oran 10 kiloya kadar çıkabilir”
Mustafa Bostancı'dan mandalar ile ilgili başka ipuçları da alıyoruz:
“Manda birçok insandan daha akıllıdır. Bir tek konuşması eksiktir. O nedenle mandaya ilgi göstereceksin. Örneğin sopayla sert bir, iki kere vursan küser manda. Sıkar kendini ve sütünü salmaz. Vurduğun için dönüp sana bakmaz bile. Aksileşir. Bir de mandanın köpek gibi burnu vardır. Ormanda ne kadar uzaklaşırsa uzaklaşsın, sürünün kokusunu alır ve geri döner."
'Hayvancılığın temel sorunu yem’
Hayvancılıkta en büyük maliyetin yem olduğunu söyleyen Birlik Başkanı, yemini kendisi yetiştiren hayvan üreticisinin bu işten kâr edeceğini, aksi takdirde zarar etmenin kaçınılmaz olduğunu ifade etti. “Fabrika yemi çok pahalı. Örneğin geçtiğimiz yıl ben 40 dönüm tarla kiralayıp mısır ektirdim ve tonu 75 liraya geldi. Hazır yemin tonu en az 240 liraya satılıyor” diyen Bostancı, doğal yem verince hayvanın süt veriminin de arttığını vurguladı. Manda üretiminde ise hayvan sayısı arttıkça üretim maliyetlerinin düştüğünü, 10 manda için alınan 4 bin lira desteğin hayvanların yem maliyetini karşıladığını belirtti.
Bostancı manda ve manda sütü fiyatlarıyla ilgili şu bilgileri verdi:
“Bir mandanın fiyatı, kalitesi ve büyüklüğüne göre 5500 - 7500 lira arasında değişiyor. Manda günde ortalama 6-10 litre arasında süt veriyor. Sütün kilosu 5 liradan satılıyor. Kaba bir hesapla günde 6 kilo süt veren bir manda bir yılda kendisine ödenen parayı çıkarıyor. Manda sütü zaten yok satıyor. Şu anda bir kilo süt isteyin yok. Yoğurt yok. Bugün 6 litre süt veren manda 20 litre süt veren inekten daha verimlidir. Çünkü mandanın sütü hem daha kaliteli hem de inek sütünden daha pahalı. İnek sütü 1 liraya satılıyor."
‘Destek 100 lira arttı’
Geçtiğimiz yıl devletin manda başına verdiği 300 liralık destek bizzat Mustafa Bostancı’nın girişimleri sonucunda 400 liraya yükseltilmiş. Geçtiğimiz yıl Tekirdağ’da yapılan bir toplantıda Tarım Bakanı’na durumu anlatmış ve manda başına destek 100 lira artırılmış. Ayrıca bu yıl yavru başına 150 lira da ek destek verileceği açıklanmış.
Bostancı gençlerin yetiştiriciliğe ilgi göstermemesinden şikâyetçi. "Neredeyse 40 yaşın altında üretici yok" diyor.
Mandanın değeri sonra anlaşılmış
Aslında Güngörmez köyünde bir dönem tek bir manda bile kalmamış. Bu bilgiyi de manda yetiştiricisi Şefik Akdere'den öğreniyoruz. Çocukluğunda köylerinin tamamının manda üreticisi olduğunu, manda sayısını bile bilmediklerini söylüyor. Ama Akdere'nin anlatımına göre daha sonra bütün mandalar satılmış. Neyse ki mandanın değeri anlaşılınca hatadan çabuk dönülmüş ve köy tekrar manda yetiştirmeye başlamış. Ancak eski güzel günler hâlâ yakalanmış değil:
“Eskiden köyde hane başına 25 manda vardı. 70’li yıllarda üç, dört bin manda vardı köyümüzde. Şimdi sayı çok düştü.”
Manda’nın bereket olduğunu söyleyen Şefik Akdere, devletten üretici birliklerine ithalatta kolaylık istediklerini, üretici birliklerine yaratılacak kaynakla üye sayısını artırıp, manda sayısını çoğaltabileceklerini sözlerine ekledi. Halen manda ithalatı serbest, ancak kanunlara göre çıkış ve giriş yapılan gümrüklerde 21'er gün toplam 42 gün hayvanları hastalıklara karşı karantina altına alıp bekletmek gerekiyor. Bu da hem ek maliyet hem de zaman kaybı yarattığı için üretici birlikleri bu karantinadan muaf tutulmayı ve karantina süresini çiftliklerinde tamamlamayı istiyor.
Manda yetiştiriciliği Samsun, Tekirdağ, Sinop, Tokat, Çorum, Amasya, Sivas, Yozgat, Afyon, İstanbul, Muş ve Diyarbakır'da yoğun olarak yapılıyor.
Yorum Yazın