Pestisitlerde Güvenli Doz Yanılgı

Yasaklanan pestisitlerin hala kullanılmaya devam edilmesi ve sınırdan geri dönen ürünlerin akıbetinin belirsizliği gıda güvenliğine dair endişelerin artmasına neden oluyor. 2024 yılında Avrupa’ya ihraç edilen bazı ürünlerde yasaklı pestisitlerin kalıntılarına rastlanması hem pestisit kullanımıyla ilgili ek yasal düzenlemelerin yapılması hem de denetimlerin artırılması gerektiğini gösteriyor.

Kullanımı yasaklanmış olsa da olmasa da tüm pestisitler insan ve çevre sağlığı üzerinde ciddi sorunlara yol açıyor.  Her yıl dünyada yaklaşık 385 milyon pestisit zehirlenmesi vakası yaşanıyor. Akut ve kronik hastalıklara yol açan pestisitlere maruz kalanlar kalp, akciğer ya da böbrek yetmezliği ile karşı karşıya kalıyor. Pestisitlerin etkisiyle parkinson, lösemi, akciğer, mide ve meme kanseri gibi kanser türleri, tip 2 diyabet, astım, alerji, obezite, norotoksisite ve hormon bozukluklarında dünyada ciddi artışlar olduğuna dikkat çekiliyor.

Pestisit etken maddeleri çoğunlukla uygulandıkları yerde kalmıyor. Sızarak, rüzgârla ya da hava yoluyla çok uzaklara, bazıları yüzlerce kilometre uzağa kadar taşınabiliyor. Pestisitlerin %98’den fazlası ve ot öldürücülerin ise %95’i, kullanılan bitki ya da ürün dışında havaya, suya, toprağa karışıyor ve hedefte olmayan canlı türlerine bulaşıyor. 

İnsan sağlığı kadar çevreye ve diğer canlılara da tehdit oluşturan pestisitler böcek populasyonlarının azalmasının en önemli sebeplerinden biri. 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre bütün böcek popülasyonları yüzde 41 oranında azaldı ve bütün türlerin üçte biri yok oluşla karşı karşıya. Avrupa Çevre Ajansının 2013-2022 arasında etki ve kalite eşiklerine göre yaptığı değerlendirmede tüm yüzey suyu izleme sahalarının %9 ila %25'inde bir veya daha fazla etki eşiğinin üzerinde pestisit tespit edildi.

Güvenli Doz Olabilir mi?  

200’den fazla pestisit etken maddesi ülkemizde ve Avrupa Birliği’nde limit altında kaldığı sürece güvenli kabul edilip kullanımına izin verildikten yıllar sonra yasaklandı. Bu durum pestisitlerde güvenli doz olamayacağının ve pestisitlerin zararlarını ortaya koyan araştırmaların günden güne çoğaldığının bir göstergesi. 

Pestisitlerin gıdalarda bulunabileceği Maksimum Kalıntı Seviyesi, bu kimyasalların toksik etkilerinin ancak belirli bir dozu aştığında ortaya çıkacağı varsayımıyla belirleniyor. Ancak, düşük dozlarda pestisitlere maruz kalmanın bile hormon bozucu etkiler yaratabileceğini gösteren araştırmalar, bu varsayımın geçerliliğini ortadan kaldırıyor. Pestisitlerin endokrin bozucu özellikleri, hücresel aktiviteleri etkileyerek hormonal sinyalleri bozabiliyor ve bu durum, obeziteden kısırlığa, bağışıklık sistemi hastalıklarından nörodavranışsal sorunlara kadar geniş bir yelpazede sağlık sorunlarına yol açabiliyor.

Pestisitlerin zararı sadece etken maddenin bireysel etkileriyle sınırlı değil. Araştırmalar, birden fazla pestisit türünün bir araya gelerek oluşturduğu kokteyl etkisinin, etken maddelerin tek tek etkilerinden çok daha zararlı olabileceğini gösteriyor. Ancak mevcut düzenlemeler, pestisitleri tek tek inceleniyor ve kokteyl etkisini dikkate almıyor. Bu da insanların maruz kaldığı toplam riskin yeterince değerlendirilmediği anlamına geliyor.

Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonuna göre pestisitlere dair aşağıdakilere yönelik ek testlerin yürütülmesi gerekiyor: 

• Kimyasal karışımları ve kokteylleri, 

• Tüm formüle ürünler (yalnızca etken madde değil), 

• Pestisit metabolitlerin toksisitesi, 

• Anne karnındaki bebekler, yeni doğanlar ve büyüyen çocuklar için özel koşullar, 

• Endokrin sistemi bozucular, 

• Metabolizma bozucular, 

• Tüm organlar ve fizyolojik sistemler üzerindeki nesiller arası etkiler, 

• Gelişimsel nöro-toksisite.

Zehirsiz Sofralar mümkün…

Tarım zehiri pestisitlerden kurtulmak, üretimden tüketime ve pazarlama kanallarına kadar ciddi bir dönüşüm gerektiriyor. Sorumluluk ne sadece çiftçilere ne de tüketicilere yüklenebilir! Tarım politikalarının değişmesi, pestisitlerin kademeli olarak yasaklanarak doğa dostu agroekolojik üretime geçiş için hükümetlerin, yerel yönetimlerin, şirketlerin, tüccarların, esnafın, üretici örgütleri ve sivil toplum örgütlerinin işbirliği içinde çalışması gerekiyor. Zehirsiz Sofralar Platformu kurucu üyelerinden Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Ziraat Mühendisi Duygu Saatli pestisitlere dayalı konvansiyonel üretim yöntemleri yerine doğa ile uyumlu, agroekolojik, onarıcı yöntemlere ivedilikle geçilmesi gerektiğini söylüyor ve ekliyor: “Tarım ve Orman Bakanlığı, The European Food Safety Authority EFSA (Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi), Dünya Sağlık Örgütü gibi kurumların öncelikli görevi insanları, doğayı ve canlıları zehirleyen pestisitleri yasaklamaktan ziyade pestisitlerle ilgili uzun vadeli yeterli bilimsel araştırmalar ve analizler yapılmadan önce kullanımına izin vermeyerek, gerekli tedbirleri baştan alarak şirketler yerine insanların, tüm canlıların ve doğanın çıkarlarını gözetmek olmalı.”

Tarım zehirlerinden kurtulmak için mutfağınıza gelmesini beklemeyin:

• Doğa dostu yöntemlerle yetiştirilmiş agroekolojik, organik ürünleri tercih edin.

• Gıda Topluluklarına, Tüketici Kooperatiflerine katılarak sağlıklı üretim yapan küçük çiftçilerin ürünlerini satın alın; böylece agroekolojik, organik üretimin yaygınlaşmasına katkıda bulunun. 

• Pestisitlerin yasaklanarak doğa dostu üretimi özendirici tarım politikalarının hayata geçirilmesini talep edin.

• Gıda güvenliği ve sürdürülebilir, onarıcı tarım konusunda çalışan sivil toplum kuruluşlarını destekleyin.

Zehirsiz gıdaya ulaşmanın yollarını Zehirsiz Sofralar Mümkün rehberi ile keşfedebilirsiniz.

Soframızda zehir istemiyoruz!

2019'da tarım zehirlerinin yasaklanması ve alternatiflerinin desteklenmesi için  Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı olarak bir araya gelen sivil toplum örgütleri ve sivil inisiyatifler bugün çalışmalarını Zehirsiz Sofralar Platformu çatısı altında yürütüyor.

Zehirsiz Sofralar Platformu olarak, bizleri ve diğer doğal varlıkları zehirleyen pestisitlerin yasaklanması için yürüttüğümüz kampanyada Tarım ve Orman Bakanlığından taleplerimiz şöyle:

• Tarımda kullanılan ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından son derece tehlikeli, yüksek seviyede tehlikeli ve muhtemel kanserojen olarak görülen 8 pestisit etken maddesi acilen yasaklansın.

• İnsan ve çevreye zararlı pestisitlerin tamamına 2030’a kadar yasaklama getirilsin. 

• Doğa dostu, zehirsiz yöntemlerle tarımsal üretime geçiş için gerekli adımlar atılsın. 

• İnsana ve doğaya zarar vermeyen agroekolojik yöntemlerle tarım yapan küçük üreticileri destekleyici, özendirici politikalar hayata geçirilsin. 

• Türkiye’de tarım ve gıda ürünlerinde kullanılan pestisitlerle ilgili denetimler artırılsın, elde edilen denetim sonuçları kamuoyunda şeffaf biçimde paylaşılsın.