Küresel Gıda Güvenliği Alarm Veriyor: Hastalıklar Yeni Alanlara Yayılıyor!

Paris'ten gelen haberlere göre, Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (WOAH), küresel hayvan sağlığına dair ilk kapsamlı yıllık değerlendirme raporunu kamuoyuyla paylaştı. Bu çığır açan rapor, hayvan hastalıklarının mevcut eğilimlerini, risklerini ve zorluklarını, aşıların kullanımından hayvanlarda antibiyotik kullanımına kadar geniş bir yelpazede inceliyor. WOAH'ın 92. Genel Oturumu ve Hayvan Sağlığı Forumu öncesinde yayımlanan rapor, bilim temelli aşılama stratejilerinin ve gelişen teknolojilerin, 'Tek Sağlık' yaklaşımıyla mevcut ve gelecekteki hayvan sağlığı tehditleriyle nasıl mücadele edebileceğine dair üst düzey tartışmalara zemin hazırlıyor.

Kuş Gribi Memelilerde Endişe Verici Artışta

Raporun en çarpıcı bulgularından biri, memelilerde bildirilen kuş gribi (yüksek patojeniteli kuş gribi - HPAI) salgınlarının sayısının geçen yıl 2023'e kıyasla iki kattan fazla artması oldu. 2023'te 459 salgın görülürken, geçen yıl 55 ülkede 1.022 salgın tespit edildi. Raporun yazarları, insan enfeksiyonu riskinin düşük kalmasına rağmen, sığır, kedi veya köpek gibi daha fazla memeli türünün enfekte olması durumunda virüsün memeliden memeliye ve potansiyel olarak insana bulaşma olasılığının arttığını vurguluyor.

WOAH Genel Direktörü Dr. Emmanuelle Soubeyran, konuya ilişkin yaptığı açıklamada, "Bulaşıcı hayvan hastalıklarının yayılımı, yaygınlığı ve etkisi değişiyor; bu da tarım ve gıda güvenliği, insan sağlığı ve gelişimi ile doğal ekosistemler için yeni zorluklar getiriyor" dedi. Soubeyran, WOAH'ın bu yıllık değerlendirmeyi başlatarak, birbirine bağlı sağlık sorunlarımıza ve hayvan sağlığını, dolayısıyla küresel sağlığı iyileştirebilecek çözümlere ışık tuttuğunu belirtti.

Yeni Coğrafyalara Yayılan Hastalıklar ve Önleme Yöntemleri

Son yirmi yılda 630 milyondan fazla kuşun itlaf edilmesine veya kaybına neden olan kuş gribi, geçen yıl yeni alanları etkileyen birkaç hayvan hastalığından sadece biriydi. Raporda, geleneksel olarak gelişmekte olan ülkelerde koyun ve keçileri etkileyen Küçük Ruminant Vebası (PPR) hastalığının Avrupa'da yeniden ortaya çıktığı, Afrika Domuz Ateşi'nin (ASF) ise en yakın salgınlardan 1.800 km'den fazla yol kat ederek Sri Lanka'ya ulaştığı bilgisi yer aldı.

2005-2023 yılları arasında WOAH'a bildirilen hastalıkların neredeyse yarısının, zoonotik (hayvandan insana bulaşma potansiyeli olan) özelliği nedeniyle insan sağlığı için tehdit oluşturduğu belirtildi. Rapor, iklim değişikliği ve artan ticareti, hayvan hastalıklarının yayılımını ve yaygınlığını etkileyen faktörler arasında gösterdi. Birçoğunun aşılama, geliştirilmiş hijyen ve biyolojik güvenlik önlemlerinin birleşimiyle önlenebileceği belirtilse de, hayvan aşılarına erişimin dünya genelinde hala eşit olmadığına dikkat çekildi.

Dr. Soubeyran, "Diğer önlemlerin yanı sıra, aşılama, sayısız hayat kurtaran, ekonomik kayıpları önleyen ve antimikrobiyal tedavi ihtiyacını azaltan en güçlü hastalık önleme araçlarından biri olmaya devam ediyor" dedi. Soubeyran, kuş gribi, şap hastalığı ve PPR gibi son derece yıkıcı hastalıkların yayılmasını sınırlamak için küresel toplumun uluslararası işbirliğini güçlendirmesi ve diğer kontrol önlemleriyle birlikte güvenli, etkili aşılara eşit erişim sağlaması gerektiğinin altını çizdi.

Türkiye'nin Aşı Başarısı ve Antimikrobiyal Dirençle Mücadele

WOAH, 2006'dan bu yana aşı bankaları aracılığıyla hayvan aşılarına erişimi desteklemekte ve şu anda kuduz ve PPR için iki banka işletmektedir. Mayıs 2025 itibarıyla, WOAH Kuduz Aşı Bankası, Afrika ve Asya ülkelerine yaklaşık 30 milyon köpek aşısı sağlamıştır. Ancak kuduzla mücadeledeki ilerlemenin son yıllarda yavaşladığı, kontrol önlemlerini uyguladığını bildiren ülkelerin oranının yüzde 85'ten yüzde 62'ye düştüğü belirtildi.

Rapor ayrıca, antibiyotik tedavi ihtiyacını azaltmak ve ilaca dirençli hastalıkların gelişimini sınırlamak için hastalık önlemenin önemini vurguladı. Acil önlem alınmazsa, 2050 yılına kadar antimikrobiyal direncin, iki milyar insanın gıda güvenliğini tehlikeye atacak hayvan kaybına ve 100 trilyon ABD Doları ekonomik kayba neden olacağı tahmin ediliyor.

En son rakamlar, hayvanlarda antibiyotikler dahil antimikrobiyal kullanımının 2020-2022 arasında yüzde 5 düştüğünü, Avrupa'da yüzde 23 ile en büyük düşüşün yaşandığını, onu yüzde 20 ile Afrika'nın izlediğini gösteriyor. Ancak, her beş ülkeden biri WOAH tarafından önerilmeyen büyüme destekleyici olarak antimikrobiyalleri kullanmaya devam ediyor. WOAH Antimikrobiyal Direnç ve Veteriner Ürünleri Departmanı Başkanı Dr. Javier Yugueros-Marcos, "Antimikrobiyallerin ayrım gözetmeksizin kullanılması, hem hayvan hem de insan sağlığı için büyük bir tehdit olan antimikrobiyal dirence katkıda bulunur" dedi. Yugueros-Marcos, neredeyse tüm bölgelerde antibiyotik kullanımındaki düşüşün cesaret verici olduğunu ancak hayvan hastalıklarına karşı önleyici tedbirlerin, aşılama temel bir bileşen olarak önceliklendirilmesiyle daha fazla azaltma sağlanabileceğini ekledi.

WOAH, etkili hastalık kontrolünü artırmak için ulusal Veterinerlik Hizmetlerini güçlendirmek, daha fazla küresel ve bölgesel koordinasyon sağlamak ve hastalık sürveyans sistemlerini geliştirmek için yatırımlar yapılması çağrısında bulunuyor. Buna, aşılanmış ve enfekte hayvanları ayırt etmek için gelişmiş teşhis araçlarının geliştirilmesi ve uygulanması da dahil; bu da doğru hastalık takibi ve ticarette şeffaflığı sağlıyor.

Raporda Sunulan Önemli Başarı Hikayeleri:

• Fransa: Ekim 2023'te Fransa, hastalığın yayılmasında kilit rol oynayan ördeklerde ülke çapında kuş gribine karşı aşılama kampanyası uygulayan ilk AB ülkesi oldu. Raporun belirttiğine göre kampanya, salgın sayısını tahmini 700'den sadece 10'a düşürmeye yardımcı oldu.
• Türkiye: Şap hastalığı salgınına karşı sadece 37 gün içinde yeni bir aşı geliştiren Türkiye, altı ay içinde 14,2 milyon sığırı (ulusal sürünün yüzde 90'ı) ve 2,5 milyon koyunu aşıladı.
• Filipinler: WOAH aşı bankasının yardımıyla milyonlarca köpeği kuduz hastalığına karşı aşıladı. Geçmişte, ülke AB fonlarıyla 500.000 doz kuduz aşısı almış ve kuduz vakalarında belirgin bir düşüş gözlemlemişti.