Akhisar Domatesi’nin Kaderi Üreticinin Elinde

Manisa'nın Akhisar ilçesinde geçen sene bazı alanlarda görülen ve domates üreticilerine ekonomik zararlar veren Domates Lekeli Solgunluk Virüsü hastalığı, üretim sezonu başından beri Akhisar İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünde görevli uzmanlar tarafından  hassasiyetle takip ediliyor.

Birçok bitki patojeni, tarımsal ürünlerde çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Bakteri, virüs, fungus gibi hastalık etmenleri hem arazi koşullarında hastalık oluşturarak, hem de hasat sonrası enfeksiyon zararı devam ederek ekonomik kayıplara yol açabilmektedir. Hastalık etmenleri arasında bitki patojeni virüsler önemli bir yer tutmaktadır. Virüsler birçok konukçu bitkide yıkıcı zararlara neden olabilmektedir. En yaygın ve ekonomik öneme sahip olan virüslerden olan Domates Lekeli Solgunluk Virüsü (Tomato Spotted Wilt Virus = TSWV) dünyada ilk olarak 1915 yılında Avustralya’da tanımlanmıştır.

Geçen yıl Akhisar'da yaklaşık 18.000 dekar domates alanının 6.500 dekarlık kısmında görülen Domates Lekeli Solgunluk Virüsü, çok büyük zararlara yol açmış ve 3.500 dekarın üstünde domates alanının hasat edilmeden bozulmasına ve 3.000 dekarlık alanda % 70’e varan ürün kayıplarına yol açmıştır.

Bu hastalık domates bitkilerinde; mozaik bronzlaşma, yaprak kıvırcıklığı ve yapraklarda yanık yağ dökmüş gibi yağ lekeleri, solgunluk, nekrotik lekeler, nekrotik çizgiler, cüceleşme, meyvede açık koyu sarı, kırmızı alanlar, şiddetli nekroz belirtileri oluşturmaktadır. Şiddetli enfeksiyonlarda virüs bitkiyi tamamen öldürebilmekte veya ürünlerde % 90’a varan kayıplara yol açmaktadır.

Domates Lekeli Solgunluk Virüsü hastalığı, en fazla Trips (Thysanoptera: Thripidae) adı verilen emici böcekler vasıtasıyla sirkülatif ve propagatif olarak, yani Tripslerin hastalıklı bitkilerden emdikleri virüslü öz suyunu sağlam bitkileri de emerek bulaştırmaları sayesinde yayılmakta ve çoğalmaktadır. Bu sebeple Trips ve benzeri emici böceklerle mücadele, hastalığı engellemenin “olmazsa, olmazıdır”. Öte yandan, hastalığa yakalanmış olan bitkilerin erken devrede tarladan uzaklaştırılarak imha edilmesi de en etkili mekanik mücadele yöntemidir.

Etmeni virüs olan hastalıklarla doğrudan ilaçlı mücadele yöntemi mevcut olmayıp, bu tür hastalıklardan korunmanın en iyi yolu karantina ile virüsün bir alana veya bölgeye bulaşmasını önlemek; bulaşma söz konusu ise yayılmasını engellemektir.

Bitkilerde virüs hastalıklarına karşı ilaçlı mücadele mümkün olmadığı için, günümüzde değişik metotlarla korunma yollarına gidilmektedir. Bunların başında; virüsten ari domates fidanı ile üretim yapılması, bulaşık bitkilerin tarım alanlarından uzaklaştırılması, virüs taşıyıcı vektörlerle mücadele edilerek bitkiden bitkiye taşınmasının önlenmesi ve moleküler biyoloji teknikleri ile virüslere dayanıklı bitkilerin elde edilmesi ve bu dayanıklı çeşitlerle yetiştiricilik yapılması gelmektedir.

Virüslere karşı gerekli tüm mücadele yöntemleri kullanılmalı ve hem yerel hem de bölgesel bazda birden fazla yöntemin entegre kullanılması gerekmektedir. Bunlar arasında; yetiştiricilikte virüsten ari ve virüse dayanıklı fide kullanılmalıdır. Virüsle bulaşmış alanlarda konukçusu olmayan bitkiler ile ekim nöbeti yapılmalıdır. Hasat sonu temizlik ile virüs mücadelesinde başarı sağlanmıştır. Erken dönemde fidelikte, serada veya arazide belirlenen hastalıklı domates fidelerinin derhal sökülüp imha edilmesi gerekmektedir.

 Virüslere ve aynı zamanda Trips vektörlere konukçuluk eden yabancı otların, fidelik, sera veya arazide ortadan kaldırılması çok önemlidir. Virüsün konukçusu olan bitkilerden domates ve biber yan yana yetiştirilmemelidir. Doğada virüsün yayılmasında en önemli rolü Tripsler üstlenmektedir. Bu amaçla virüs ile mücadelede, vektör Tripslerle mücadele çok önem kazanmaktadır.

Virüse karşı mücadelede günümüzde en başarılı yöntemlerden birisi dayanıklı veya tolerant çeşitler kullanmaktır. Bu sebeple, bu yıl bölgemizdeki yaklaşık 20.000 dekar alana dikilen domates fidelerinin yaklaşık % 70’i virüse dayanıklı domates çeşitlerinden seçilmiştir. Tarla koşullarında bu bitkiler, uzmanlar tarafından yakından takip edilmektedir.

Buna karşın bölgede hala virüse hassas domates çeşitlerinin dikiliyor olması, ilçe ekonomisini ve uzmanları tedirgin etmektedir. Gerek pazarcı ve alıcı firmaların Domates Lekeli Solgunluk Virüsü hastalığına karşı hassas olan çeşitleri diktiriyor olması ve gerekse bu yanlış uygulamaya engel olunabilecek bir yaptırım bulunmaması, ilerleyen yıllarda domates yetiştiriciliğini daha da zorlaştıracağı gibi, belki de bölgemizde domates yetiştiriciliğinin tamamen sona ermesine neden olabilecektir.

Domates üretim sezonu başından beri Akhisar İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğünde görevli Bitkisel Üretim ve Bitki Sağlığı ekiplerinde yer alan uzmanlar tarafından sahada hastalığın seyri ve yakın takibi yapılmaktadır. Hastalıklı alanların tespiti ile yapılabilecekler hakkındaki çalışmalar, sağlanan koordinasyon çerçevesinde Manisa Tarım ve Orman İl Müdürlüğü ve İzmir Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü ile paylaşılarak; inceleme, araştırma, saha tarama ve bilgilendirme çalışmaları devam etmektedir. Bu amaçla üreticilerin, geçtiğimiz yıl olduğu gibi bu yıl da İlçe Tarım Müdürlüğü ile irtibat halinde olmaları, uzmanların tavsiyelerini dikkate almaları, bu anlamda karşılaştıkları üretim sorunlarını ve gözlemledikleri hastalık-zararlıları bildirmeleri yürütülen çalışmaların başarısı açısından önem arz etmektedir.