Yarım asırlık özlem
TarımDünyanın en büyük kalkınma projelerinden biri olan Güneydoğu Anadolu Projesi Türkiye’nin Güneydoğu’sunun zenginleşmesini hedefleyen bir proje. Onlarca hükümet eskiten GAP’ın bitirilmesi hiçbir hükümete nasip olmadı. Proje kapsamındaki toprakların yüzde 77’si hala su bekliyor.
GAP nedir?
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kısaca Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki dokuz ilin (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak) su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesi projesi olarak özetlenebilir. Projenin hedefi bölgedeki su kaynaklarını barajlarda toplayıp susuz topraklara ulaştırmak.
Proje 1960’lı yıllarda planlandı. Mezopotamya’yı besleyen Dicle ve Fırat nehirleri için ayrı ayrı planlanan havza projeleri 1977 yılında birleştirildi ve adı Güneydoğu Anadolu Projesi oldu.
GAP Master Planı
1989 yılında Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) GAP’ı sadece su kullanımının ötesine taşıyan bir projeye dönüştürdü. 1989 yılının Nisan ayında hazırlanan GAP Master Planı çalışmasıyla GAP çok sektörlü bir sosyoekonomik kalkınma projesine dönüştü. Aynı yıl GAP Bölge Kalkınma İdaresi Teşkilatı kuruldu. Söz konusu master planı ile GAP artık bölgedeki okuma-yazma kurslarını, kentlerin altyapı yatırımlarını da kapsayan büyük bir projeye dönüştü. Master planın ardından GAP, “Sürdürülebilir İnsani Gelişme” projesine dönüştü. Projenin hedefleri arasına Türkiye’nin daha gelişmiş bölgeleri ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasındaki farkı ortadan kaldırmak, eşitlikçi bir gelişmeye katkıda bulunmak unsurları da girdi. Öngörüler, proje tamamlandığında, meydana getireceği yüksek tarım ve sanayi potansiyelinin bölgede gelir düzeyini beş kat artıracağı, yaklaşık 3.5 milyon kişiye iş imkânı yaratacağı şeklinde.
GAP’ın ilk hidroelektrik santrali Keban Barajı 1974 yılında hizmete girdi.
Projeler ne?
GAP’ta asıl hedef baraj ve sulama sistemleri yapmak. Bu kapsamda 22 baraj ile 19 hidroelektrik santrali ve 1.8 milyon hektar alanın sulanması hedefleniyor. Bu rakamlar tutturulduğunda GAP bitmiş olacak. GAP, Fırat ve Dicle havzaları olarak iki ana bölüme ayrılıyor. Baraj ve hidroelektrik santral projelerinde GAP hedefe daha yakın, ancak suyun toprağa taşınması konusunda kat edilmesi gereken çok yol var. Sulama projelerinde sulanması gereken alanın sadece yüzde 22.9’una su ulaşmış durumda. Enerji projesi kapsamında 10 hidroelektrik santrali tamamlandı. Bu oran GAP enerji yatırımlarında yüzde 74 oranında projenin tamamlandığına işaret ediyor.
Sulamada Durum
2014 yılı başı itibariyle 411 bin 508 hektar alan suya kavuştu. Hâlâ su bekleyen alan ise yaklaşık 1.4 milyon hektar. 2011 yılına ait aşağıdaki GAP İdaresi haritasına göre Fırat Havzası suya kavuşma anlamında Dicle Havzası’na göre daha avantajlı durumda. Dicle Havzası’nın en büyük barajı olan Ilısu Barajı’ndaki gecikme bu havzanın suya kavuşmasında en büyük engel. İnşaatı devam eden Ilısu Barajı’nın tamamlanıp su kanallarının yapılmasıyla GAP’ın doğusu da suya kavuşabilecek.
Barajlarda ve HES’lerde Durum
GAP’ta hem elektrik üretimi hem de su depolama alanı olarak barajlar planlandı. Su depolama için öngörülen barajlardan 16’sı tamamlanmış durumda. 6 baraj daha işletmeye geçmeyi bekliyor. Yapımı öngörülen 19 hidroelektrik santralinin ise 10 tanesi tamamlanmış durumda. Tüm hidroelektrik santralları aynı zamanda su depolama barajı olarak da kullanılacak. Aşağıdaki tabloda Dicle ve Fırat havzalarındaki HES’lerin son durumları yer alıyor
Bitirme hedefleri hiç tutmadı
Güneydoğu Anadolu Projesi’nde bugüne kadar dört farklı aşama yaşandı. Bu dört farklı aşamada plan kapsamlı olarak ele alındı, bitiş hedefleri konuldu. Bu dört aşama şu şekilde gerçekleşti:
En büyük sulama tüneli olan Suruç Tüneli 2014'de açıldı.
GAP’ın en büyük barajı olan Atatürk Barajı 1993'te açıldı.
Birinci sınıf tarım arazisi olan Harran Ovası’nda 1995 yılından bu yana sulu tarım yapılıyor.
Birinci Aşama: 1961 yılında Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından Fırat Havzası özelinde başlatılan toprak ve su kaynaklarını geliştirme projesi 1977 yılında Fırat Havzası ve Dicle Havzası projeleri birleştirilerek GAP adını aldı. Bitiş için resmi olarak herhangi bir tarih telaffuz edilmedi.
İkinci Aşama: Birinci aşamadaki temel amaçlar korunarak çok sektörlü, entegre bir projeye dönüştü. Ayrıntılı GAP Master Planı hazırlandı. Projenin bitirilmesi için hedef tarih olarak 2005 yılı belirlendi.
Üçüncü Aşama: 1990’lı yılların ikinci yarısında görülen ekonomik krizler nedeniyle GAP’da ilerleme sağlanamadı. 1998 yılında proje tekrar masaya yatırıldı. GAP Master Planı yenilendi. GAP’taki tüm yatırımların 2010 yılında tamamlanması için Bakanlar Kurulu kararı alındı.
Dördüncü Aşama: 2008 yılının Mayıs ayında Diyarbakır’da 2008-2012 GAP Eylem Planı açıklandı. Eylem Planı’nda GAP’ın bitişi için herhangi bir tarih belirtilmedi, ancak sulama projeleri için önemli bir hedef konuldu. GAP’ta yer alan 1 milyon 822 bin hektarlık sulama hedefinin 1 milyon 060 bin hektarlık kısmının 2012 yılına kadar tamamlanması hedeflendi. Ancak 2014’te bile bu hedefin çok uzağında kalındı. 2014 rakamlarına göre, suya kavuşan alan 411 bin 508 hektarda kaldı. Planlanan hedefin yarısına dahi ulaşılamadı. Kalkınma Bakanı Cevdet Yılmaz, GAP kapsamındaki yatırımlara 2013 yılı sonu itibariyle 54,5 milyar TL harcandığını söyledi.
İlginizi Çekebilir