Tanzanya, Doğu Afrika Tahıl Pazarının Yükselen Oyuncularından Biri Olmaya Devam Ediyor

Tanzanya, hızla gelişen bir ekonomi olarak dikkat çekiyor. Ülkenin yıllık nüfus artış oranı %3 seviyesinde olup, toplam nüfus 68 milyonu aşmış durumda. Uzmanlar, 2030 yılına kadar Tanzanya’nın, sahip olduğu geniş doğal kaynaklar (kömür, gaz, metaller) ve güçlü demografik yapısı sayesinde Kenya’yı ekonomik büyüklük açısından geride bırakabileceğini öngörüyor. Tarım sektörü, ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’nın (GSYH) yaklaşık %30’unu oluşturuyor ve nüfusun dörtte üçü bu sektörde istihdam ediliyor. Ancak Tanzanya, birçok Afrika ülkesi gibi gıda ithalatına, özellikle de halkın temel besin kaynaklarından biri olan buğdaya büyük ölçüde bağımlı.

Mısır ve Pirinç Üretimi Artıyor, Buğday İthalatı Devam Ediyor

Tanzanya, son yıllarda mısır üretimini hızla artırdı. 2023/24 tarım yılında mısır üretimi 7 milyon tona ulaşarak, 2022/23 sezonundaki 5,9 milyon tona kıyasla önemli bir artış kaydetti. Üretilen mısır, iç talebi tamamen karşılarken, fazlası ihraç ediliyor. Benzer şekilde, iç piyasada tüketilen pirincin neredeyse tamamı yerli üretimle karşılanıyor. Hükümet, 2030 yılına kadar pirinç ekim alanlarını iki katına çıkararak 2,2 milyon hektara ulaştırmayı hedefliyor.

Buğday konusunda ise durum farklı. Tanzanya’da mevcut buğday ekim alanı yaklaşık 60 bin hektar. Hükümetin 2025 yılına kadar buğday ekim alanlarını 400 bin hektara çıkarmayı planlamasına rağmen, kuraklık ve sulama sistemlerinin yetersizliği nedeniyle bu hedefe ulaşılamadı. Ülke, 2024/25 tarım yılında 1,25 milyon ton buğday ithal etmeyi planlıyor. Bu miktar, iç tüketimin %96’sını oluşturuyor. Buğday talebindeki artış, kentleşme ve gelir seviyelerindeki yükselişle bağlantılı. Ancak yoksulluğun azalması, ekonomik büyüme hızına yetişemiyor ve ülkede gıda güvensizliği ciddi bir sorun olmaya devam ediyor.

Rusya, Tanzanya’nın Ana Buğday Tedarikçisi Konumunda

Tanzanya’nın buğday ithalatında en büyük payı Rusya alıyor. 2019/20 ile 2023/24 tarım yılları arasında Rusya’dan Tanzanya’ya yapılan yıllık ortalama buğday ihracatı 556 bin ton oldu. 2023/24 sezonunda bu miktar 809 bin tona ulaşarak önemli bir artış gösterdi. 2025 yılı Ocak ayı itibarıyla Rusya, Tanzanya’ya 596 bin ton buğday ihraç etmiş durumda. Genel olarak Rusya, Tanzanya pazarındaki lider konumunu korurken, ithalat hacminin artmaya devam etmesi bekleniyor.

Buğday ithalatındaki artış, Tanzanya’daki un sanayisinin büyümesine de katkı sağladı. Günlük un üretim kapasitesi şu anda 10 bin ton seviyesinde olup, bu rakam 2016 yılında 6 bin tondu. Rusya’nın bu pazarda neredeyse rakipsiz olduğu belirtiliyor. Ülkedeki toplam buğday ithalatının %65’inden fazlası Rusya’dan yapılırken, Avustralya, Arjantin, Avrupa Birliği ülkeleri, ABD ve Kanada gibi alternatif tedarikçilerin payı 100 bin tonun altında kalıyor. Avustralya ve Arjantin’den yapılan ithalat, yüksek nakliye maliyetleri ve düşük rekolte nedeniyle belirgin şekilde azalmış durumda.

Buğday İthalatı Devlet Kontrolünde

Tanzanya hükümeti, buğday ithalatını doğrudan kontrol ediyor ve ithalat kotalarını belirlemek için izin sistemi uyguluyor. Bu kotalar, yıl içerisinde iç talebe bağlı olarak revize edilebiliyor. Örneğin, 2023/24 tarım sezonunda iç talepteki artış ve ithalat tarifelerindeki düşüş nedeniyle ithalat kotası 1 milyon tondan 1,2 milyon tona yükseltildi. Doğu Afrika Topluluğu (EAC), 2023/24 sezonunda Tanzanya’daki beş büyük değirmencilik ve tahıl işleme şirketine, EAC üyesi olmayan ülkelerden yapılan buğday ithalatında %10 gümrük vergisi muafiyeti tanıdı. Bu karar, Tanzanya’nın ithalat kapasitesini daha da artırdı.

Tanzanya, ithal ettiği buğdayın kalite ve güvenlik standartlarını belirlerken, Codex Alimentarius Komisyonu’nun kurallarına uyuyor. Ancak, zararlı organizmaların ülkeye girişini önlemek adına sıkı karantina tedbirleri uygulanıyor. Özellikle kapra böceği (Trogoderma granarium) buğday ithalatında yasaklı organizmalar arasında yer alıyor. Ayrıca, Tanzanya hükümeti, buğday tohumlarında sert rastık (Tilletia tritici) ve sürme hastalığı (Ustilago nuda f. sp. tritici) gibi patojenlerin bulunmasına karşı özel önlemler talep ediyor.

Tanzanya’nın tarım sektöründe yaşanan bu gelişmeler, ülkenin bölgesel tahıl ticaretindeki konumunu güçlendirmeye devam ediyor. Ancak, buğdayda dışa bağımlılığı azaltmak için daha etkin sulama sistemleri ve üretimi teşvik edici politikalar gerekiyor.