Rusya'nın Tahıl İhracatında Düşüş: Avrupa'ya Fiyat Rekabetinde Kayıp

Rusya'nın tahıl ihracatçılarının, Tarım Bakanlığı tarafından belirlenen kotayı dolduramama riskiyle karşı karşıya olduğu ve tüccarların zarar ettiği bildiriliyor. Ayrıca, Rus ihracatçılar, uzun bir aradan sonra ilk kez Avrupa'daki rakiplerine fiyat konusunda yenilerek, uluslararası pazardaki tahıl satış hacimlerini olumsuz etkiliyor.

Rusya Tahıl Birliği'nin izleme raporuna göre, Rusya Şubat ayında 2,3 milyon ton tahıl ihraç etti. Bu rakam, geçen yılın aynı ayına göre (5,5 milyon ton) 2,4 kat daha az. ProZerno analitik şirketi de Şubat ayı tahıl ihracatını 2,2 milyon ton olarak tahmin ediyor. Bunun 1,77 milyon tonu buğday, 181.000 tonu arpa ve 166.000 tonu mısır. Şirket analistleri, bu rakamın Ocak ayına göre %31 daha düşük olduğunu ve mevcut sezon için rekor düşük seviyede olduğunu, ayrıca son dokuz sezonun Şubat ayları içinde en düşük seviyede olduğunu belirtti (önceki en düşük değer Şubat 2017'de 1,8 milyon tondu). Tahıl Birliği'nin tahminine göre, tarım sezonunun başlangıcından (1 Temmuz 2024 - 30 Haziran 2025) bu yana Rusya, 34,1 milyon tonu buğday olmak üzere toplam 39,2 milyon ton ana tahıl ürünü ihraç etti.

Alıcı listesinde de değişiklikler oldu: Geçen yıl Rusya 42 ülkeye buğday satarken, Şubat 2025'te bu sayı 18'e düştü. En fazla ihracat, geleneksel ithalat lideri olan Mısır'a yapıldı (geçen yıl 1,17 milyon tona karşılık 919.000 ton). Suudi Arabistan (%-53, 134.000 ton) ve Türkiye (486.000 tondan 63.000 tona) önemli ölçüde daha az alım yaptı. Yeni destinasyonlar arasında Sri Lanka (27.500 ton), Ruanda (23.000 ton) ve Burundi (12.000 ton) yer alıyor. Geçtiğimiz ay arpanın ana ithalatçısı Suudi Arabistan (69.000 ton, geçen yıla göre %48 daha az) olurken, mısırı sadece İran (149.000 ton) ve Türkiye (17.000 ton) satın aldı.

SovEcon analitik merkezi direktörü Andrey Sizov, "Genel olarak, ihracat hacimlerindeki belirgin düşüş Rusya için büyük riskler taşımıyor. Talep ve fiyatlarla ilgili durum değişirse, satış aktivitesi hemen artacaktır" diyor. Ancak Forbes'in kaynaklarına göre, ihracatçıların negatif marjları ve çiftçilerin maliyetlerini karşılamayan düşük iç piyasa fiyatları endişe verici.

Kotanın Altında

Rusya'nın buğday ihracatı, mevcut tarım sezonunun sonunda 40-41 milyon tona düşebilir. Tahıl İhracatçıları ve Üreticileri Birliği'ne (bundan sonra İhracatçılar Birliği olarak anılacaktır) göre, iyimser senaryoda Rusya'nın 2024/2025 tarım sezonunda tahıl ve baklagil ihracatı 53 milyon tona ulaşabilir, bunun 43 milyon tonu buğday olabilir.

SovEcon'dan Sizov, Rus ihracatçıların yurt dışına 10,6 milyon tondan daha az ürün göndereceğini tahmin ediyor. Bu, Tarım Bakanlığı'nın 15 Şubat - 30 Haziran 2025 tarihleri arasında ihracatın belirtilen değeri aşamayacağını öngören kotasıdır. "Kota döneminin başlangıcı olan 15-28 Şubat tarihleri arasında tahıl ihracat hacmi, dünya pazarları nedeniyle geçen yılın aynı dönemine göre 3,6 kat azaldı: komşu ülkeler, Rus şirketlerinden ton başına 4-5 dolar daha ucuz, karşılaştırılabilir koşullarda mal teklif ediyor" diyor Deniz Yoluyla Teslimat ihracat holdingi genel müdürü Natalya Tugaleva.

İhracatçılar Birliği'nden kaynaklar, belirlenen ihracat kotası kapsamında buğday satış hacminin, önümüzdeki aylarda oluşacak dünya ve Rusya piyasası koşullarına bağlı olacağını belirtiyor. "Mevcut döviz kuru ve iç piyasa fiyatları seviyesinde, Rus ihracatçılar sıfıra yakın veya hatta negatif karlılıkla çalışıyorlar. Bu durum, kendi ürün dağıtım altyapısına sahip olmayan şirketler için özellikle geçerli" diyor İhracatçılar Birliği.

Sizov, ihracatçılar için durumun zorlu olmaya devam ettiğini ve birçoğunun son aylarda zarar ettiğini kabul ediyor. "Mevcut fiyat koşulları (alım ve ihracat fiyatları, aktarma tarifeleri vb.), ihracat vergisinin düşürülmesine (ton başına 31 dolardan 25 dolara) rağmen makul bir marj elde etmeye izin vermiyor. Ancak ihracat tamamen duramaz, şirketler terminalleri, taşımayı durduramaz, daha iyi koşulları beklerken çalışanlarını işsiz bırakamaz, bu nedenle sevkiyatlar devam edecektir. Ancak Şubat ve Mart aylarındaki sevkiyatlar son yılların en düşük seviyesinde olacaktır." İhracat dinamiklerini hava koşulları da etkiledi: fırtınalar nedeniyle gemilerin limanlardan çıkışı son iki haftadır gecikti.

Sizov, ton başına sadece 5 dolarlık bir fiyat artışının birçok ihracatçıyı karlılık bölgesine çıkaracağını, ancak şu anda daha çok bir düşüş beklendiğini söylüyor. Onun verilerine göre, Rus buğdayının ihracat fiyatları yılın başından bu yana 15 dolar artarak ton başına 250 dolara ulaştı. "Neredeyse tüm tarım ürünleri için borsa fiyatlarındaki yeni düşüş dalgası nedeniyle daha fazla artış beklemek zor" diye bitiriyor.

Tugaleva, kotanın yanı sıra bir de fiyat sınırlaması olduğunu, çiftçinin malı daha düşük bir fiyata satmaya hazır olmadığını ve ihracatçının çiftçiden bu fiyata alması durumunda pazarda rekabet edemeyeceğini belirtiyor. İhracatçılar Birliği'nin verilerine göre, Rus buğdayı uzun bir aradan sonra ilk kez Avrupa buğdayından daha pahalı hale geldi: Novorossiysk'te FOB (gemiye teslim) bazında %12,5 proteinli Rus buğdayının mevcut gösterge fiyatları ton başına yaklaşık 250 dolar iken, Karadeniz (Romanya ve Bulgaristan, Köstence FOB) buğdayının fiyatı ton başına 240 dolar. "Yukarıda belirtilen faktörler göz önüne alındığında ve İran ve Türkiye gibi büyük alıcılar tarafından ithalata uygulanan mevcut kısıtlamalar devam ederse, kotanın tamamen doldurulmama olasılığı var" diyor İhracatçılar Birliği.

Sektördeki bir Forbes kaynağına göre, pazar devlet tarafından da düzenleniyor ve belirli bir fiyat seviyesinin altında tahıl satmaya karar verenlere baskı uygulanıyor. Asgari ihracat maliyeti konusu ilk kez gündeme gelmiyor ve Forbes kaynaklarına göre alıcıları caydırıyor. Tugaleva, "Anlık olarak fiyatlandırmayı etkileyen birçok faktör var: dünya stokları, piyasa talebi, döviz kuru, hava koşullarına dayalı spekülatif beklentiler, bu da tahıl maliyetini tahmin etmeyi zorlaştırıyor" diyor.

SovEcon'un verilerine göre, geçen hafta (24 Şubat - 2 Mart) derin deniz limanlarında %12,5 proteinli buğdayın alım fiyatları, ihracatçıların düşen talebiyle birlikte ton başına 17.500-18.000 ruble seviyesindeydi. Sizov, "Bazı ihracatçılar kotalarının bir kısmını diğer tüccarlara bile devretti" diye ekliyor.

Sat ve Unut

SovEcon'dan Sizov, "İç tahıl fiyatları son haftalarda nispeten istikrarlı ve geçen sezondan daha yüksek, ancak çiftçilerin durumu hala ideal olmaktan uzak. Zayıf talep yakın gelecekte fiyatlarda düşüşe neden olabilir" diyor.

Şubat ayı sonunda üçüncü sınıf buğdayın (KDV dahil, kendi kendine teslimatla) ton başına 18.320 ruble veya 207,6 dolar (+haftada 145 ruble veya ton başına 1,4 dolar), dördüncü sınıf buğday ise ton başına 17.230 ruble veya 195,2 dolar (+haftada 70 ruble veya 0,6 dolar) olarak fiyatlandırıldı. Fiyatlar, geçen yılın aynı dönemine göre sırasıyla %37,2 ve %55,9 oranında daha yüksek.

Çavdar da geçen yılın aynı dönemine göre artış gösterdi: Şubat 2024 sonunda ton başına 8.005 ruble veya 87 dolar iken, bu yıl aynı dönemde ton başına 15.365 ruble veya 174,1 dolar oldu. Yemlik buğday ise geçen yıl ton başına 9.544 dolardan (104 dolar) bu yıl ton başına 16.315 rubleye (184,9 dolar) yükseldi.

Deniz Yoluyla Teslimat'tan Tugaleva, ihracattaki önemli düşüşe rağmen iç piyasa fiyatlarının bir aydan uzun süredir istikrarlı kaldığına dikkat çekiyor: %12,5 proteinli buğday için ton başına 17.900-18.100 ruble. "Bu alım fiyatıyla ihracatçının aktarma ve vergi maliyetleri de hesaba katıldığında, ekonomi zarara giriyor" diye yorum yapıyor.

Maliyetler de artıyor. Örneğin, Zerno Zhizni tarım holdinginde 2023 yılında hektar başına toplam maliyetler (KDV hariç) 30.180 ruble iken, bir yıl sonra bu rakam 33.000 rubleye yükseldi, diyor tarım holdingi direktörü Andrey Zorin. Bütçeyi optimize etmek için bazı harcama kalemlerinde kesinti yapmak gerekiyor, diye ekliyor.

Voronejli çiftçi Nikita Tokmakov, "Baharın sonlarındaki donlar ve yaz kuraklığı büyük kayıplara neden oldu, gübreler, bitki koruma ürünleri ve dizel yakıt fiyatları arttı, bu da başlangıçta öngörülmeyen ek yatırımlar gerektirdi" diyor. "Bazı ürünlerde maliyet artışı %140'ı buldu, ortalama ise +%66 oldu, ancak genel olarak mevcut sezonda tahıl grubu zarar etti. Dolayısıyla geçen sezondan bu yana önemli ölçüde artan fiyatlar bile üretimdeki maliyet artışını karşılamıyor."

Tokmakov, tahıl fiyatlarının bölgeye göre büyük ölçüde değiştiğine dikkat çekiyor. Ona göre, limanlardan ve lojistik merkezlerinden uzak bölgeler iç talepten büyük ölçüde etkilenirken, ihracata yönelik bölgelerde talep iyi olduğunda fiyatlar makul seviyelerde kalıyor. Tugaleva, 2024/2025 sezonunda buğday hasadının bir önceki sezondan yaklaşık 10 milyon ton daha düşük olduğunu ve ihracat potansiyelinin %75'inden fazlasının gerçekleştiğini hatırlatıyor. "Ve şu anda tarım üreticilerinin depoları boşaltmasına gerek yok" diyor. Zorin, Zerno Zhizni'nin tüm tahılını sattığını, maksimum fiyattan olmasa da satış yapmayı başardıklarını ve depoları, geçen yıldan kalan yığılmalar da dahil olmak üzere boşalttıklarını doğruluyor.

Sektördeki bir Forbes kaynağı, en finansal açıdan istikrarlı şirketlerin elinde tarım varlıklarının daha da konsolide olmasından bahsederken, "Karlılık ne kadar düşük olursa (kısa vadede) o kadar iyi" diyor.

Tokmakov, 2025 hasadı için tahminlerin şu anda temkinli olduğunu, Orta Rusya ve Volga bölgesinde toprak nemi rezervinin düşük olduğunu söylüyor. "Göstergeler, uzun vadeli ortalama değerlerden %30-40 daha düşük. Yani ülke genelinde bir metrelik toprak katmanında ortalama olarak yaklaşık 60 mm nem eksik. Elbette, bunu telafi etme şansı hala var, ancak muhtemelen bu yılki hasat da düşük olacak" diye düşünüyor.

Rusya Tahıl Birliği, bir dizi risk gerçekleşmezse 2025'teki toplam tahıl hasadının 125 milyon ton seviyesinde olacağını tahmin ediyor.

Sizov, kışlık ekinlerle ilgili durumun önemli ölçüde kötüleşmediğini, donların ya kritik derecede uzun ve şiddetli olmadığını ya da tarlaların yeterli koruyucu kar örtüsüne sahip olduğu yerlerde meydana geldiğini düşünüyor. "Sorun, yetersiz yağış olmaya devam ediyor: tarlalardaki az kar, baharda toprakta nem eksikliğine yol açacak" diye uyarıyor. Tarım Bakanlığı, bu yılki hasadın tahmin edilenden düşük olması durumunda, piyasayı istikrara kavuşturacak ve ülke içinde talep gören tahıl hacimlerinin ihraç edilmesini engelleyecek ek tarife dışı önlemlerin uygulanmasını göz ardı etmiyor.