Kırmızı Mercimek Üretici Fiyatları Maliyeti Karşılamıyor

CHP Bursa Milletvekili ve PM Üyesi Orhan SARIBAL, kırmızı mercimek üretim ve alım fiyatlarını üzerine değerlendirmelerde bulundu.

Sarıbal tarafından yapılan açıklamada; “Kırmızı mercimek, düşük gelirli insanların beslenmesinde önemli bir yer tutan yemeklik tane baklagillerden biridir. Yüksek protein, vitamin ve mineral içeriği ile mercimek, Türkiye’de birçok ailenin günlük tüketiminde farklı şekillerde yer almaktadır. Türkiye, dünyada en kaliteli ve lezzetli mercimeklerin üretildiği ülkelerden biridir. Yapılan araştırmalara göre, Türkiye’de yetiştirilen mercimeklerde, Kanada mercimeklerine göre iki kat daha fazla demir bulunmaktadır. Ayrıca, mercimekte güneşlenme süresi arttıkça lezzeti ve besin değeri de artmaktadır. Ancak, yerli üretim yurtiçi talebi bile karşılayamamaktadır. 2023 yılında 400 bin ton üretim yapılırken, yurtiçi kullanım 450 bin ton civarındadır. Bu durum, yüksek kaliteli yerli ürünlerin ihraç edilmesine ve iç piyasada düşük kaliteli ithal mercimeklerin tüketilmesine yol açmaktadır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) yayımladığı son verilere göre, Türkiye mercimek üretiminde dünyada dördüncü sırada yer almakta ve dünya mercimek üretiminin %7’sini karşılamaktadır. Türkiye’de kırmızı mercimek üretiminin %70’i kuru tarım alanlarında yapılmakta olup, ağırlıklı olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilmektedir. 2023 yılında 424 bin tonluk kırmızı mercimek üretiminin %40’ı Şanlıurfa, %30’u ise Diyarbakır’da gerçekleştirilmiştir. TÜİK, 2024 yılında üretimin 410 bin ton olarak gerçekleşeceğini tahmin etmektedir.

AKP’nin 21 yıllık iktidarı boyunca (2003-2023) yıllık kırmızı mercimek üretimi ortalama 381 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Ancak AKP iktidarından önceki 21 yılda (1981-2002) bu miktar 520 bin tondur, bu da üretimin %27 oranında düştüğünü göstermektedir. Nüfusun 1982 yılında 46,7 milyon, 2023’te ise 86,4 milyon olduğunu göz önünde bulundurursak, 40 yılda nüfus artışı %85 olmuştur.

AKP iktidarı döneminde mercimek ithalatında rekorlar kırılmış; toplamda 6,7 milyon ton ithalat yapılmış ve bu ithalat için 4,6 milyar dolar ödenmiştir. 2024 yılının ilk beş ayında (Ocak-Mayıs) ithalat 225 bin tona ulaşmıştır ve ithalatın %75’i Kanada’dan yapılmaktadır.

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 2022 yılında kabuklu kırmızı mercimek alım fiyatını önce kg başına 14 TL, daha sonra ton başına 15 TL olarak belirlemiştir. 2023 yılında kırmızı mercimek fiyatı kg başına 15 TL civarında gerçekleşmiştir. Hasat dönemi olan 15-30 Mayıs arasında, Ziraat Mühendisleri Odası Şanlıurfa Şubesi, maliyeti kuru şartlarda kg başına 19,85 TL, sulu şartlarda ise 23,62 TL olarak hesaplamıştır. Ancak küçük üreticiler ürünlerini kg başına 15 TL’den satmak zorunda kalmışlardır. Şu anda piyasada kalitesine göre 21-25 TL arasında işlem görmektedir. Bu fiyatlar, çiftçilerin maliyetin ve enflasyonun altında satış yapmalarına neden olmaktadır. Eğer üretici fiyatları maliyetin ve enflasyonun altında kalmaya devam ederse, önümüzdeki yıl üretimin düşmesi kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca marketlerde yerli mercimek fiyatları kalitesine göre 45-95 TL arasında değişmektedir.

Kırmızı mercimek, 25 Mart 2023 tarihinde “ihracı kayda bağlı mallar” listesine eklenmiş ve 1 Ağustos 2023 tarihinden itibaren kota uygulaması getirilmiştir. Bu kısıtlamalar, çiftçilerin kırmızı mercimek ekimini bırakmasına ve üretim ile ihracata büyük zararlar vermesine yol açacaktır.

TMO, 2023 yılında olduğu gibi bu yıl da mercimek için alım fiyatı açıklamamış ve üreticilerin değil, tüccarların kazanmasını sağlamıştır. Kamu, fiyatlara müdahale etmeyerek çiftçilerin ürünlerini maliyetin altında satmasına ve mercimek üretiminin başka ürünlere kaymasına neden olmaktadır. Bu durum, ithalat bağımlılığının daha da artmasına yol açacaktır.

Çiftçilerin mağdur olmaması için, mercimekte 2018 yılından bu yana kg başına 50 kuruş olan fark ödeme desteği, bir an önce 150 kuruşa çıkarılmalıdır. Dolar kuru bu dönemde 6 kat artmış ve bu da girdi fiyatlarına yansımıştır. Üretimin teşvik edilmesi için destek miktarının mutlaka artırılması gerekmektedir.

Üretimin artırılması için yapılması gerekenler:

1. Mercimek ekim alanlarının genişletilmesi için, geçmişte uygulanan nadas alanlarında üretim uygulaması tekrar başlatılmalıdır. Su kısıtlı bölgelerde mercimek ekimi teşvik edilmelidir.

2. Yerel çeşitlerin devamlılığı ve geliştirilmesi sağlanmalıdır.

3. Üretimde kullanılan girdilerin fiyatları kontrol altında tutulmalıdır.

4. Çiftçinin ürününü değerlendirecek ve pazarlayacak müdahale kuruluşları oluşturulmalıdır.

5. Hasat döneminde bakliyat ithalatına izin verilmemelidir” denildi.