KAYISI RAPORU

Bilgi Deposu

Kayısının eski çağlardan beri yetiştiriciliği yapılmakta olup anavatanı, Türkistan`dan Batı Çin`e kadar uzanmaktadır. Kayısı, coğrafik olarak dünyanın hemen hemen her yerine dağılmış olsa da daha çok Akdeniz`e yakın olan ülkelerde, Avrupa, Orta Asya, Amerika ve Afrika kıtalarında yetiştirilmektedir.

Günümüzde kayısı yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı coğrafik alanlar Akdeniz ülkeleri ve Avrupa`dır. Ayrıca İran, Pakistan, Özbekistan, Cezayir ve Fas`ta önemli miktarda kayısı üretimi yapılmaktadır. Değişik iklim koşullarında yetişen çok sayıda kayısı tür ve çeşidine rağmen dünya yaş kayısı üretimi hala çok düşüktür. 1961 Yılında 1.3 milyon ton olan yaş kayısı üretimi, 1980`de 1.7 milyon tona 1990`da 2.2 milyon tona, 2012`de 3.9 milyon tona yükselmiştir. Bugün yaklaşık 550 bin hektarlık alanda 3.3-3.9 milyon ton arasında yaş kayısı üretimi yapılmakta, hektara verim 7.360 kilogramdır. Dünya nüfusu dikkate alındığında kişi başına düşen yaş kayısı miktarı yaklaşık 0.5 kg gibi çok düşük düzeydedir. Yaş kayısı üretim maliyeti 0.5 $/kg (ABD ve Pakistan) ile 2.0 $/kg (Fransa), birim alandan elde edilen gelir ise 276 $/dekar ile 1.770 $/dekar (Fransa) arasında değişmektedir (Asma 2001, Ünal 2010).

Kayısı dünyada taze ve kurutularak tüketilmekle birlikte meyve suyu, çerez, reçel, kozmetik sanayi, ilaç sanayi gibi birçok sektörde hammadde olarak kullanılmaktadır (Asma, 2000).

Dünya kayısı üretimi son yıllarda 4 milyon tonun üzerinde gerçekleşmektedir. Türkiye, Dünya Gıda Örgütü (FAO) verilerine göre kayısı üreten ülkeler arasında ilk sırada yer alırken 2013 yılında 811 bin ton üretim ile dünya kayısı üretiminin yaklaşık beşte birini karşılamaktadır. Üretim miktarına göre Türkiye`yi İran, Özbekistan, Cezayir ve İtalya izlemektedir (FAO,2015). Türkiye`de üretilen kayısının önemli bir bölümü kurutularak değerlendirilmekte ve arz edilmektedir.Türkiye`de meyve üretimi; gıda güvenliği, insan beslenmesi, meyve işleyen sanayilere hammadde temin etmesi, iç ve dış ticaretinin yapılması, istihdam sağlaması ekolojik ve çevresel etkileri yönünden önemli bir üretim faaliyetidir. Dünya genelinde kayısının üretimi, işlenmesi, pazarlanması ve tüketimi, sofralık ve kurutmalık olmak üzere başlıca iki şekilde yapılmaktadır.

TAZE KAYISI ÜRETİMİ:

Dünyada, kuzey yarım küreden güney yarım küreye kadar geniş bir yayılım alanına sahip olan kayısı büyük oranda taze olarak tüketilmektedir. 2013 yılında dünya genelinde 504.319 hektar alanda kayısı tarımı yapılmış olup bu alandan 4.111.076 ton kayısı üretimi gerçekleşmiştir (FAO,2015). Kayısı üretiminde Türkiye, İran ve Özbekistan ilk üç sırada yer almaktadır. Taze kayısı üretiminde 2013 yılı üretim miktarında Türkiye% 19,74 `lük payla birinci sırada yer almaktadır. Diğer önemli üretici ülkelerden İran`ın ,12 ve Özbekistan`ın,46`lıküretim payları bulunmaktadır(Tablo 1).

Tablo 1.Dünya Taze Kayısı Üretiminde Ülkelerin Yıllık Üretim Miktarları (ton)

Ülkeler	2009	2010	2011	2012	2013	2013 Yılı Üretim Payı (%)
Türkiye	695.364	476.132	676.138	795.768	811.609	19,74
İran	371.814	400.000	226.505	460.000	457.308	11,12
Özbekistan	292.000	325.000	356.000	365.000	430.000	10,46
Cezayir	202.806	239.700	285.897	269.308	319.784	7,78
İtalya	215.121	252.892	263.132	247.146	198.290	4,82
Pakistan	193.936	220.000	189.420	192.500	177.630	4,32
Ukrayna	73.400	77.200	119.900	62.900	135.000	3,28
Fransa	190.382	139.569	155.124	189.711	133.646	3,25
İspanya	97.100	75.000	86.880	119.400	131.800	3,20
Japonya	115.200	92.400	106.900	90.000	123.700	3,01
Fas	133.598	132.398	159.124	122.405	119.670	2,91
Mısır	112.977	92.704	96.643	98.772	99.931	2,43
Diğer	966.830	794.707	953.479	943.730	971.708	23,68
Dünya	3.660.528	3.317.702	3.675.142	3.956.640	4.111.076	100

Kaynak: FAO 2015

Dünya genelinde üretilen kayısının sofralık tüketim için taze olarak ihraç edilmesi sınırlı olmakla birlikte kayısı üretim miktarına oranı seviyesini henüz geçememiştir. Dünya taze kayısı ihracatında Fransa, İspanya, Özbekistan ve Türkiye ilk sıralarda yer almaktadır. Dünya taze kayısı ihracatı yapan ülkelerin yıllık ihracat miktarları Tablo 2`de gösterilmiştir.

Tablo 2. Dünya taze kayısı ihracatı yapan ülkelerin yıllık ihracat miktarı (ton)

Ülke	2010	2011	2012	2013	2014
Fransa	47.812	48.650	58.634	45.335	64.201
İspanya	29.205	31.439	42.135	61.764	56.765
Özbekistan	21.552	26.629	14.262	59.437	26.893
Türkiye	25.845	28.489	56.302	41.543	26.692
İtalya	22.574	19.909	31.441	15.643	25.326
Yunanistan	19.781	15.723	25.883	15.945	16.956
Kırgızistan	14.408	13.567	18.469	13.987	8.646
Sırbistan	3.163	3.309	1.976	1.859	7.737
ABD	5.851	6.499	7.647	7.966	6.989
Hollanda	3.658	3.922	5.167	4.811	6.184
Diğer	57.500	64.474	64.323	74.521	47.398
Dünya	251.349	262.610	326.239	342.811	293.787

Kaynak:ITC, 2015

Dünya taze kayısı ihracatında 2014 yılında 467 milyon doların üzerinde ihracat değeri hesaplanmıştır. Dünya taze kayısı ihracatından elde edilen gelir bakımından Fransa, İspanya, İtalya ve Türkiye ilk sıralarda yer almaktadır (Tablo 3).

Tablo 3. Dünya taze kayısı ihracatı yapan ülkelerin yıllık ihracat değerleri (1000 $)

Ülke	2010	2011	2012	2013	2014
Fransa	105.820	106.566	108.006	112.394	119.863
İspanya	49.840	55.829	69.893	122.813	110.157
İtalya	36.569	36.832	47.043	36.877	45.165
Türkiye	26.641	28.936	41.613	42.391	27.420
Özbekistan	32.117	35.638	17.616	62.014	27.250
Yunanistan	26.372	19.539	25.103	22.029	21.442
ABD	11.790	13.108	15.668	16.078	14.797
Hollanda	11.296	9.581	11.038	11.439	11.930
Ürdün	3.486	5.199	9.724	12.428	10.458
Diğer	77.947	93.683	93.789	93.236	79.360
Dünya	381.878	404.911	439.493	531.699	467.842

Kaynak: ITC, 2015

KURU KAYISI ÜRETİMİ

Kurutulan kayısıların bozulma oranı düşerken depoda bekleme süresi artmaktadır. Uluslararası Sert Kabuklu ve Kuru Meyve Konseyi`nin verilerine göre Dünya`da 2012 yılında yaklaşık 240 bin ton kuru kayısı üretimi gerçekleşmiştir. Türkiye dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık u`ini tek başına karşılamaktadır. İran, Çin, Güney Afrika, ABD, Avustralya ve Tacikistan dünyada kuru kayısı üretimi yapan diğer önemli ülkelerdir. Türkiye 2014 yılında 78.061 ton kuru kayısı ihracatı ile dünyada ilk sırada yer almaktadır.  Türkiye`yi 2014 yılı itibariyle 32.844 ton ihracatıyla Tacikistan izlemektedir. Dünyada başlıca kuru kayısı üreticisi ülkeler ve bunların son yıllara ait kuru kayısı ihracat miktarları Tablo 4`de verilmiştir.

Tablo 4. Dünya ve bazı ülkelerin yıllık kuru kayısı ihracat miktarı (ton) 

Ülke	2010	2011	2012	2013	2014
Türkiye	92.687	90.321	101.588	112.429	78.061
Tacikistan	29.847	23.544	29.185	30.710	32.844
Kazakistan	-	5.394	10.762	9.883	8.328
Özbekistan	5.580	9.407	6.550	1.695	4.573
Hollanda	3.031	3.287	1.426	1.247	3.010
Almanya	2.051	1.821	1.689	2.628	2.417
İspanya	628	334	1.031	1.681	2.360
ABD	1.622	1.515	1.731	1.627	1.775
Fransa	1.280	1.442	1.381	1.675	1.423
Çek Cumhuriyeti	39	165	243	1.011	1.195
Diğer	7.467	7.621	8.134	7.106	7.523
Dünya	144.232	144.851	163.720	171.692	143.509

Kaynak: ITC, 2015

Dünya kuru kayısı ihracatı 2014 yılında 460 milyon dolarlık ihracat yapılmaktadır. Dünyada 2010-2014 yılları kuru kayısı ihracat miktarı ve ihracat değerlerine göre 1 kg kuru kayısının ortalama birim fiyatı 2,84 kg/dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye 2014 yılında 345 milyon doların üzerinde ihracat geliri elde etmiştir. Türkiye`nin 1 kg kuru kayısı ihracat birim fiyatı 2010-2014 yılları ortalamasına göre 3,51 kg/dolar olarak gerçekleşmiştir. Dünyada başlıca kuru kayısı ihracatçısı ülkelerin ihracat gelirleri Tablo 5`da gösterilmektedir.

Tablo 5. Dünya ve bazı ülkelerin yıllık kuru kayısı ihracat değerleri (1000 $) 

Ülke	2010	2011	2012	2013	2014
Türkiye	350.602	360.907	296.615	314.134	345.940
Tacikistan	40.648	20.324	15.503	16.556	16.910
Almanya	10.588	12.067	9.789	13.144	16.328
Özbekistan	8.099	9.122	6.958	3.090	12.746
ABD	7.067	7.424	8.756	8.098	9.884
Fransa	8.321	10.433	9.101	10.577	9.762
Hollanda	5.346	7.039	5.560	4.744	8.367
Güney Afrika	5.627	4.552	5.723	6.645	5.465
İspanya	1.242	987	2.060	3.633	4.545
Çin	1.382	1.878	919	525	4.053
Diğer	21.263	29.311	28.174	24.998	26.048
Dünya	460.185	464.044	389.158	406.144	460.048

TÜRKİYE KAYISI ÜRETİM VE PAZARLAMASI

Türkiye`de kayısı, başta Malatya olmak üzere Elazığ, Iğdır, Mersin, Antalya illeri ile Ege, Akdeniz, İç Anadolu ve Marmara bölgelerinde yetiştirilmektedir. Üretilen kayısının önemli bir bölümü kurutularak kuru kayısı olarak değerlendirilmektedir. Kurutmalık dışında kalan kayısı genellikle sofralık ve meyve suyu sanayinde kullanılmaktadır. Kayısı çekirdeklerinin tatlı olanları çerezlik olarak, acı çekirdekler ise ilaç ve kozmetik sanayinde değerlendirilmektedir.

Malatya önemli bir kayısı üretim merkezi olması itibariyle, Türkiye kuru kayısı ihracatında da özel bir yere sahiptir. Türkiye yaş kayısı üretiminin yarıdan fazlasını sağlayan bu ilde üretim yoğun olarak kuru kayısıya yönelik olup, üretilen kayısının önemli bir bölümü kurutulmakta ve kurutulan kayısının yaklaşık % 90-95`i ihraç edilmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde, gerek ağaç sayısı gerekse yaş ve kuru kayısı üretim miktarları ile Malatya ili sadece Türkiye`nin değil bütün dünyanın kayısı üretim merkezi konumunda bulunmaktadır. Türkiye kayısı üretim miktarı iklim koşullarına bağlı olarak yıldan yıla değişmektedir. Bu nedenle iklimin uygun olduğu yıllarda daha yüksek kayısı üretimi söz konusudur.

Türkiye`de farklı bölgelerde, farklı iklim koşullarında ve farklı rakımlarda kayısı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Türkiye`de üretilen kayısının -15`i taze tüketim olarak, geri kalanı ise kurutmalık olarak değerlendirilmektedir. Doğu Anadolu Bölgesinde üretilen taze kayısı büyük oranda iç pazarlara arz edilmekle birlikte özellikle Akdeniz Bölgesi`nde yetiştirilen erkenci kayısılar dış pazarlara sunulmaktadır. Kayısı üreticisi illerin üretim miktarları Tablo 6`de gösterilmektedir.

Tablo 6. Türkiye`nin illere göre yıllık kayısı üretim miktarı (ton) 

İller	2010	2011	2012	2013	2014	2011-2014 Ortalaması
Malatya	220.927	409.646	510.000	411.825	38.634	318.206
Mersin	56.430	52.486	46.865	94.055	111.738	72.315
Elazığ	30.179	33.991	38.578	39.514	11.390	30.730
Kahramanmaraş	14.685	14.678	12.521	78.620	994	24.300
Antalya	14.267	18.725	15.691	16.316	27.463	18.492
Isparta	11.405	14.258	16.908	16.582	12.141	14.259
Iğdır	9.222	12.063	17.755	20.342	0	11.876
Kayseri	15.540	11.022	13.683	13.323	1.478	11.009
Hatay	7.186	7.615	8.239	8.535	6.546	7.624
Karaman	1.815	2.221	2.503	9.420	7.090	4.610
Diğer	68.344	73.295	77.257	71.468	52.526	68.578

Kaynak: TUİK, 2015

Türkiye`de sofralık olarak üretilen kayısıların büyük çoğunluğu iç piyasada tüketildiğinden, taze kayısı ihracatında dünyada `lik payla istenilen seviyeye henüz ulaşamamıştır. Oysa aynı ekolojik koşullara sahip olan Fransa, İspanya ve İtalya gibi ülkelerde üretim miktarı az olmasına rağmen taze kayısı ihracat miktarı ve geliri Türkiye`den fazladır. Son yıllarda ihracat miktarında artışlar gözlenmekte olup 2009 yılında 18.446 ton taze kayısı ihracatı yapılırken 2014 yılında 4 oranında artış olmuş ve 26.700 ton taze kayısı ihracatı gerçekleşmiştir. 

Türkiye`de Kuru Kayısı

Kayısı hasat sonrası muhafazası zor olan bir ürün olması nedeni ile genellikle kurutularak değerlendirilmektedir. Türkiye dünya kuru kayısı üretiminin büyük bir bölümünü karşılamakta olup, üretim yoğun olarak Malatya ili ve çevresindeki birkaç ilçede gerçekleşmektedir. İhracatı yapılan kuru kayısı miktarı 2009 yılında 101.234 ton iken 2014 yılında 78.061 ton olarak gerçekleşmiştir. Geçen yıllar içerisinde en fazla kuru kayısı ihracatı 2013 yılında 112.444 ton olarak gerçekleşirken en fazla gelir 2011 yılında 360 milyon doları geçerek elde edilmiştir.

Kuru kayısı ihracat birim fiyatı, yıllara ve üretim miktarına bağlı olarak değişmekte ve üretim miktarı arttıkça fiyat düşmektedir. Kayısı üretiminin en fazla olduğu 2013 yılında ortalama ihracat birim fiyatı 2,79 kg/dolar iken, üretimin en az olduğu 2014 yılında 4,43 kg/dolar olarak gerçekleşmiştir. (Tablo 7).

Tablo 7.Türkiye`nin yıllara göre kuru kayısı ihracat miktarı ve değeri 

Yıllar	2009	2010	2011	2012	2013	2014
Miktar (ton)	101.234	92.687	90.321	101.588	112.444	78.061
Değer (1000 $)	278.866	350.602	360.907	296.615	314.211	345.940
Ortalama Satış değeri (Kg/$)	2,75	3,78	3,99	2,92	2,79	4,43

Kaynak: ITC,2015

Türkiye en fazla kuru kayısı ihracatını 2013 yılında Rusya Federasyonuna yaparken 2014 yılında ABD`ye gerçekleştirmiştir. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya, Fransa ve Birleşik Krallık takip etmektedir. Türkiye`nin kuru kayısı yıllık ihracat miktarı ülkeler itibariyle Tablo 8`de verilmiştir. 

Tablo 8. Türkiye`nin ülkelere göre yıllık kuru kayısı ihracat miktarı (ton)

Ülke	2010	2011	2012	2013	2014
ABD	13.718	13.051	14.333	14.861	10.843
Almanya	8.028	8.035	7.146	8.534	7.257
Fransa	6.996	6.370	7.311	7.633	7.150
Birleşik Krallık	7.803	6.496	6.615	7.176	6.411
Rusya	13.908	11.471	13.532	15.036	6.346
Avustralya	5.107	4.857	5.291	5.327	4.625
Brezilya	3.107	3.966	3.619	4.045	3.111
Mısır	1.662	1.681	2.676	3.162	2.428
Serbest Bölge	2.488	1.910	2.795	3.095	2.377
Hollanda	2.493	2.910	2.623	3.034	2.325
İspanya	1.742	1.843	2.321	2.789	1.787
Diğer	25.634	27.753	33.326	37.751	23.402
Dünya	92.687	90.342	101.588	112.444	78.061

Kaynak: ITC, 2015

Türkiye`nin 2014 yılı kuru kayısı ihracat geliri 345.940.000 dolar olarak gerçekleşmiştir. Kuru kayısı ihracatında en fazla geliri sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri, Almanya ve Fransa`dan elde etmektedir. Türkiye`nin ülkeler itibariyle yıllık ihracat değeri Tablo 9`de verilmiştir. 

Tablo 9.Türkiye`nin ülkelere göre kuru kayısı ihracat değeri (1000 $) 

Ülke	2010	2011	2012	2013	2014
ABD	57.468	55.578	44.623	42.259	50.335
Almanya	35.180	36.497	24.787	29.805	39.501
Fransa	29.558	29.456	26.997	26.107	36.530
Birleşik Krallık	28.311	27.348	19.563	18.379	24.744
Brezilya	12.041	16.253	12.785	14.059	21.746
Avustralya	19.876	20.608	16.192	14.425	18.607
Rusya	43.192	38.797	32.908	32.573	17.081
Hollanda	10.376	12.025	8.111	9.268	12.908
İspanya	7.649	7.833	8.327	9.945	10.458
Polonya	7.982	6.340	5.542	7.857	8.303
Diğer	98.994	110.265	96.784	109.534	105.727
Dünya	350.627	361.000	296.619	314.211	345.940

Türkiye kuru kayısı ihracatının % 14,1`ini ABD`ye, % 8,2`sini Almanya`ya,  % 7,5`ini Fransa`ya ihraç etmektedir. Türkiye kuru kayısı ihracatından elde ettiği gelirin % 15`ini ABD  % 9,9`unu Almanya,  % 7,5`ini Fransa`ya yaptığı ihracattan elde etmektedir . 

KURU KAYISI PAZARLAMA 

Kuru kayısı başlıca 3 şekilde kurutulmakta ve pazarlanmaktadır. Kayısı çeşitlerinden SÇKM içeriği düşük olanlar açık alanda güneş altında kurutulur ve genellikle hoşaflık olarak tüketilir. SÇKM içeriği yüksek kayısı çeşitleri hasat edildikten sonra herhangi bir işlem yapmadan direk güneş altında (gün kurusu kayısı) ya da kükürtlenerek (islimli, kükürtlü kayısı) kurutulmaktadır. Kükürtlemenin amacı, kuru kayısıların depoda uzun süre muhafazasını sağlamak üzere küf, maya ve zararlıların faaliyetlerini engellemek ve renk bozulmalarının önüne geçmektir. Gün kurusu kayısılar genellikle kahverengi, kükürtlü kayısılar ise sarı renkli olmaktadır.

Kayısı üreticileri ürettiği kuru kayısıları Komisyoncu, Tüccar ve İhracatçıya doğrudan satabilmektedir. Tüketicilere kuru kayısının ulaştırılmasındaki son nokta perakende satış noktaları olmaktadır. Geniş bir yayılım alanına sahip olan kayısının dünya genelinde yaklaşık 500 bin hektara alanda yetiştiriciliği yapılmakta ve 4 milyon ton civarı üretimi gerçekleşmektedir.

Kayısı üretiminde önde gelen ülkelerarasında Türkiye, İran ve Özbekistan ilk üç sırayı almaktadır. Türkiye, dünya kayısı üretiminin yanı sıra kuru kayısı üretiminde de birinci sırada yer almaktadır. Dünya kuru kayısı üretiminde sezon itibariyle dalgalanmalar olmakla birlikte Türkiye dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık u`ini tek başına karşılamaktadır. 2013 yılında Türkiye 112 bin ton kuru kayısı ihracatı ile 314 milyon dolar ihracat geliri sağlamıştır.

Türkiye en fazla kuru kayısı ihracatını Rusya Federasyonu ile gerçekleştirirken bu ülkeyi sırasıyla ABD ve Almanya takip etmektedir.Taze kayısı ihracatında ise son yıllarda önemli ilerlemeler olmasına rağmen Türkiye dünya piyasasında istenilen yere henüz ulaşamamıştır.Kayısı ülke yeterlilik seviyesi 2012/2013 üretim sezonunda A5,55 olarak gerçekleşirken kişi başı tüketim 2,23 kg olmuştur. Kayısı yeterlilik seviyesi bakımından son derece yüksek bir orana sahiptir. Tüketim miktarın arttırılması ve kişi başı tüketimin en az 5 kilograma çıkarılması hedeflenmelidir.