Daha Güçlü Bir Gıda Güvenliği Ve Çevresel Sürdürülebilirlik İçin Gıda Kaybı Ve İsrafı Azaltılmalı

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve ortaklarıyla dün küresel bir etkinlik ile ilk kez kutlanan Uluslararası Gıda Kaybı ve İsrafı Farkındalık Günü’nde gıda kaybı ve israfını azaltmak için daha çok çaba gösterilerek, gıda güvenliği ile doğal kaynakların yüz yüze olduğu tehditlerin önüne geçilmesi çağrısında bulundu.

Bugün yaklaşık 690 milyon insan açlık çekerken, üç milyar kişi de sağlıklı beslenemiyor. Son beş yılda yükselişte olan açlık ile birleşen COVID-19 salgını, ek olarak sayısı 132 milyonu bulan kişinin gıda ve beslenme güvenliğini de tehdit ediyor. Tüm bunların üzerine ekosistemde düşüşe ve iklim değişikliğinde olumsuz sonuçlar yaratılması

Ancak hala gıda kaybolmaya ya da israf edilmeye devam ediyor. Bu sene salgın sebebiyle uygulanan hareket ve ulaşımdaki kısıtlamalar ile gıda kaybı ve israfında da ciddi bir yükselişe tanık olduk.

COVID-19 bir yana, her sene dünyadaki gıdanın yüzde 14’ü satış aşamasına ulaşamadan kaybolurken ve yaşanan gıda kaybı yıllık 400 milyar dolara mal oluyor. Çevresel etkilere gelince, gıda kaybı ve israfının küresel sera gazı salınımının yüzde 8’ini oluşturduğunu görülüyor.

Kısacası, gıda kaybı ve israfını azaltmak herkes için daha çok gıda, daha az sera gazı salınımı, doğal kaynaklar üzerinde daha az baskı ve artan verimlilik ve ekonomik büyüme anlamına geliyor.

İnovasyon, tekonoloji ve davranış değişikliği gıda kaybı ve israfını azaltmada kilit role sahip

Dün ilk kez düzenlenen Uluslararası Gıda Kaybı ve İsrafı Farkındalık Günü etkinliğinin açılış töreninde gıda kaybı ve israfının zamanımızın en büyük zorluklarından biri olduğunun altını çizen FAO Genel Direktörü QU Dongyu, kamu ve özel yatırımların küçük ölçekli çiftçilerin eğitimi ile teknoloji ve inovasyona yönlendirilmesi için çağrıda bulundu. Dongyu, sözlerine şöyle devam etti:

“Yenilikçi hasat sonrası uygulamalar, dijital tarım, gıda sistemleri ve pazar kanallarının yeniden düzenlenmesi gıda kaybı ve israfı ile mücadelemizde elimizi güçlendirecek büyük bir potansiyel sunuyor. Hatta geçtiğimiz hafta IBM, Microsoft ve Vatikan ile yapay zekayı tam da bu alanlarda güçlendirecek bir ortaklık kurduk.”

Açılış töreninin bir diğer ana konuşmacısı olan UNEP İdari Direktörü Inger Andersen, hükümetleri gıda kaybı ve israfını ulusal iklim stratejilerinin bir parçası yapmaya davet etti. 

“Şu zamana kadar sadece 11 ülke gıda kaybını Ulusal Katkıları’na dahil etti, ancak gıda israfı hiç birinde yok. Şayet karar vericiler gıda kaybı ve israfı ile sürdürülebilir beslenmeyi yenilenen iklim planlarına dahil ederse, gıda sistemlerinin adaptasyonu yüzde 25’lik bir ilerleme kaydedecek.”

Etkinliğe bir video mesaj ile katılan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres ise, milyonlarca insanın açlık çektiği göz önüne alındığında gıda kaybı ve israfının etik dışı olduğunu vurguladı. Ülkeleri konu ile ilgili bir ölçümleme hedefi oluşturmaya ve siyasa eylemlerini Paris Anlaşması’nda yer alan iklim planları kapsamında belirlemeye davet eden Guterres, özel sektöre de benzer bir yaklaşımı benimsemeye ve bireyler olarak hepimize daha dikkatli alışveriş yapma, gıdayı doğru depolama ve arta kalanları da değerlendirme çağrısında bulundu.

Türkiye ve Orta Asya'da gıda kaybı ve israfının azaltılmasına yönelik bölgesel insiyatif

Açılış oturumunda Türkiye adına konuşan Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Türkiye’nin gıda kaybı ve israfının azaltılması ve önlenmesine yönelik gerçekleştirdiği ulusal ve bölgesel çabaları anlattı. Gıda kaybı ve israfı ile mücadelede hem ulusal hem de uluslararası kamuoyunda farkındalık yaratmayı hem de iyi uygulamaları bölgesel düzeyde yaygınlaştırmayı amaçladıklarını ifade eden Pakdemirli sözlerine şöyle devam etti:

“FAO-Türkiye Ortaklık Programı kapsamında Türkiye ve Orta Asya'da gıda kaybı ve israfının azaltılmasına yönelik bölgesel insiyatifi başlattık. Bu insiyatif aynı zamanda Mayıs ayında lansmanını gerçekleştirdiğimiz ve Türkiye’nin Gıda Kaybı ve İsrafı’nın Önlenmesi ve Azaltılması ile ilgili ilk Ulusal Strateji ve Eylem Planı’nı duyurduğumuz “GIDANI KORU” adlı ulusal bir kampanyayı da kapsıyor.”

Bölgesel insiyatif Türkiye’ye ek Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan için de gıda kaybı ve israfını azaltmaya yönelik ulusal stratejilerin ve eylem planlarının geliştirilmesine destek verecek. 

Gıda kaybı ve israfını azaltmak için çözümler

Gıda kaybı ve israfına dair çözümler: değer zincirinde gıda kaybı ve israfının nerelerde oluştuğuna dair doğru veri; yenilikçi uygulamalar – örneğin – pazarlama mobil gıda işlemci sistemlerinin pazarlanması için e-ticaret platformları; özel sektördeki gıda kaybı ve israfı eylemlerini ve tedarik zincirlerindeki iş birliklerini güçlendirmek için hükümet teşviklerini; küçük ölçekli üreticileri de kapsayan eğitim, teknoloji ve inovasyon yatırımlarını; daha iyi gıda paketlemeleri ve meyve ile sebzelerin görünümleri ile ilgili düzenlemelerin esnetilmesini; evdeki gıdayı en iyi şekilde değerlendirmeyi ve değerini bilmemizi sağlayacak davranış değişikliğini benimsememizi; güvenilir artakalan gıdanın gıda bankacılığı ile ihtiyaç sahiplerine dağıtılmasını; çiftçinin tüketicilere çiftçi pazarları gibi daha kısa değer zinciri üzerinden erişiminin kolaylaştırılması ve sürdürülebilir soğuk zincirleri ve soğutma teknolojilerini de kapsayan altyapı ve lojistiğin güçlendirilmesi için daha çok yatırım yapılmasını içeriyor.

Birçok ülkede üretilen gıdanın büyük bölümü hala ulaşım aşamasında kayboluyor. Bunun üzerine FAO, yakın zamanda taze üretimi Güney ve Güney Doğu Asya ülkelerine ulaştıracak, hasat sonrası iyi yönetim uygulaması ile birlikte geliştirilmiş, sürdürülebilir toplu paketleme (istiflenebilen ve iç içe geçen plastik sandıklar şeklinde) uygulamasını sundu. Ulaşımda sandıkların kullanılması sebze ve meyvelerdeki kaybı yüzde 87’ye kadar azalttı. Plastik çantaların yerini alan sandıkların kullanımı çevresel yararları da beraberinde getirdi. (Kaynak: SOFA 2019, syf. 36)

UNEP, Şampiyonlar 12.3 yüksek düzeyli koalisyonuyla birlikte gıda kaybı ve israfını azaltmak için Hedefle-Ölç-Eyleme Geç yaklaşımını geliştirdi.

Bu yaklaşımın öncülerinden birisi olan Birleşik Krallık, 2007 yılına kıyasla 2018 yılında çiftlik sonrası gıda kaybı ve israfını kişi başına yüzde 27 azaltmayı başararak, Sürdürülebilir Kalkınma Amacı 12.3’ü gerçekleştirmek için yolun yarısından fazlasını kat eden dünyadaki ilk ülke oldu. Çapraz tedarik zinciri iş birliğini kolaylaştırmak için etkili bir kamu-özel ortaklığı, gıda tanıtımı, etiketlemesi ve tasarımında inovasyona dayanma ve küresel pandemi sırasında hanehalkı gıda davranışlarında çaba ve etkileri ikiye katlanan uzun dönemli toplumsal davranış değişikliği kampanyasıyla birlikte iyi veriler, Birleşik Krallık’ın harekete geçmesine yardımcı oldu.  Tesco (Orta Avupa), Campbell ve Arla Foods gibi çeşitli şirketlerin gıda kaybı ve israfını yüzde 25’ten fazla azaltmayı başarmaları, hedefe ulaşmanın şirketler için de mümkün olduğunu gösterdi.

Ruanda merkezli, sürdürülebilir soğutma ve soğuk zincir için yeni Afrika Mükemmeliyet Merkezi, çiftçilerin ürünlerini hızlı ve verimli bir şekilde pazara sunmalarına yardımcı oluyor - gıda israfını azaltıyor, kârları artırıyor ve istihdam yaratıyor.

Etkinlikte konuşan Isaac Sesi gibi genç girişimciler de gıda kaybı ve israfıyla inovasyon yoluyla mücadele ediyorlar. Sesi ve Kansas State Üniversitesi’ndeki Hasat Sonrası Kayıpların Azaltılması için Geleceği Besleyelim İnovasyon Laboratuvarı, Isaac’ın anavatanı olan Gana’daki çiftçilere GrainMate isimli uygun fiyatlı nem ölçer sağlıyor. Mısır ve diğer tahılların nem içeriğini ölçen GrainMate, çiftçilerin tahılların yeterince kuruduğundan emin olmalarına, tahıllarda hasat sonrası kaybın ana sebebi olan ve mantar gelişimi, bulaş ve böcek istilası için koşullar yaratan saklamadan önce yetersiz kurutmayla mücadele etmelerine yardımcı oluyor.

Gıda kaybı ve israfı - gerçekler ve rakamlar

• Sera gazı (GHG) salınımı açısından, kaybedilen gıda her yıl yaklaşık 1,5 gigaton CO2 eş değerinde.
• UNEP, 2021'in başlarında ülke düzeyindeki Gıda İsrafı Endeksi raporunda perakende, gıda hizmeti ve hane halkı düzeyinde yeni gıda israfı tahminlerini ve 16 Ekim 2020 Dünya Gıda Günü'nde de ulusal düzeyde gıda israfı ölçümü için ortak bir yöntem yayınlayacak.
• Salgından önce FAO tarafından yaptırılan araştırmalar, Sahra Altı Afrika'da meyve ve sebzeler için tarla içi kayıpların yüzde 50'ye kadar çıktığını tahmin etmektedir; bu, dünyadaki en yüksek oran. Tahıllar ve bakliyat için, tarla içi kayıpların yüzde 18'e kadar çıkmakta ve bu, Asya'nın bazı bölgelerindekilerle birlikte dünyadaki en yüksek seviye.
• Yüksek düzeyde gıda güvensizliği olan ülkelerde, gıda kaybının tedarik zincirinin başlarında - çiftlikte - azaltılması, daha fazla gıda güvenliği için muhtemelen en güçlü pozitif sonucu verecektir.
•  Birçok ülke, artan gıda talebiyle gıda kaybını ve israfını azaltmadan tarımsal üretimi artırarak uğraşmakta, ve böylece giderek azalan doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı artırmaktadır.